“ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید” رمانی است طنز به قلم “ایرج پزشکزاد”، که شخصیت اصلی آن با نام ماشاءالله خان، فردی است که علاقه ی وافری به کتاب های تاریخی دارد. او که این چنین شیفته ی تاریخ است، علاقه مند است به عصری که فکر می کند دوران طلایی برای زندگی کردن است، یعنی دوران هارون الرشید برود. ماشاءالله خان یک روز به سراغ یک مرتاض هندی در تهران می رود و از وی درخواست می کند که روحش را به دوران خلافت هارون الرشید بفرستد. با قبول درخواست وی توسط مرتاض، “ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید” به هوش می آید. در آن جا “ایرج پزشکزاد”، با زبان طنز به نقد دستگاه خلافت عباسی می پردازد و خشونت و ستم آن ها را به تصویر می کشد. “ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید” از نزدیک شاهد ظلم و ستمی است که در این دوران روا داشته شده و او حتی برای جلوگیری از قتل جعفر برمکی، تمام تلاش خود را به کار می بندد.
ماشاءالله خان که در زندگی اصلی خود یک دربان بانک بوده، همیشه تصور می کرده که در زمانه ی اشتباهی به دنیا آمده و برای همین از زندگی خودش ناراضی است. اما با سفر به دوره ی تاریخی مورد علاقه اش و حضور “ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید”، برای او روشن می شود که تصوراتش اشتباه بوده اند و “ایرج پزشکزاد” به وسیله ی این ترفند و تکنیک داستان پردازی، علاوه بر نقد اجتماعی دوران مد نظر، به خوانندگان نشان می دهد که این آرزو، ریشه در حسرت همیشگی آدم ها داشته و دوره های تاریخی، آن چنان که می نمایند هم بی عیب و نقص نیستند.

تسلسل موقعیت‌های مضحك و دیالوگ‌های خنده‌آور، كه نویسنده به وفور از آنها بهره برده است، خواننده را به یاد گوگول و «خنده در میان اشك‌های نامرئی» او می‌اندازد. و این، نه تنها به‌خاطر آن است كه مثلاً جنجال منازعه خانوادگی بر سر یك «صدای مشكوك»، شباهتی به خصومت جاودانه میان ایوان ایوانویچ و ایوان نیكیفورویچ دارد، بلكه در این رمان عوامل بسیار دیگری یادآور این جمله پایان داستان گوگول است كه: «آقایان، زندگی در این دنیا چه ملال‌انگیز است!».
(از مقدمۀ نویسندۀ روس، میخائیل گورگانتسف. بر ترجمۀ روسی)

وجود چنین رمانی در ادبیات ایران، به حد اعلی كمیك و مبتكرانه، مملو از شخصیت‌های به‌ یادماندنی در كشاكش زد و خوردهای مضحك ممكن است خوانندۀ غربی را، كه عادت كرده با شنیدن نام ایران به یاد صحنه‌های جدی بیفتد، دچار شگفتی كند. حال آنكه در خود ایران این رمان شاید شناخته‌ترین و محبوب‌ترین داستانی باشد كه پس از جنگ جهانیِ دوم در این كشور نوشته شده است.
(از مقدمۀ ایران‌شناس، پروفسور دیك دیویس، در ترجمۀ انگلیسی)

تسلسل موقعیت‌های مضحك و دیالوگ‌های خنده‌آور، كه نویسنده به وفور از آنها بهره برده است، خواننده را به یاد گوگول و «خنده در میان اشك‌های نامرئی» او می‌اندازد. و این، نه تنها به‌خاطر آن است كه مثلاً جنجال منازعه خانوادگی بر سر یك «صدای مشكوك»، شباهتی به خصومت جاودانه میان ایوان ایوانویچ و ایوان نیكیفورویچ دارد، بلكه در این رمان عوامل بسیار دیگری یادآور این جمله پایان داستان گوگول است كه: «آقایان، زندگی در این دنیا چه ملال‌انگیز است!».
(از مقدمۀ نویسندۀ روس، میخائیل گورگانتسف. بر ترجمۀ روسی)

وجود چنین رمانی در ادبیات ایران، به حد اعلی كمیك و مبتكرانه، مملو از شخصیت‌های به‌ یادماندنی در كشاكش زد و خوردهای مضحك ممكن است خوانندۀ غربی را، كه عادت كرده با شنیدن نام ایران به یاد صحنه‌های جدی بیفتد، دچار شگفتی كند. حال آنكه در خود ایران این رمان شاید شناخته‌ترین و محبوب‌ترین داستانی باشد كه پس از جنگ جهانیِ دوم در این كشور نوشته شده است.
(از مقدمۀ ایران‌شناس، پروفسور دیك دیویس، در ترجمۀ انگلیسی)