آنچه اینک تحت‌عنوان رجال فارس در واپسین دورهٔ قاجار ترجمه و ارائه می‌شود شرح حال ۳۶۱ نفر رجال فارس و پاره‌ای از دیگر مقاماتی است که در آن سال‌ها در فارس نقش‌آفرین بوده‌اند و هر یک بنا بر موقعیت سیاسی و محلّی خود به‌نوعی در تعامل یا تقابل با مقامات نظامی و سیاسی بریتانیا که در آن ایّام نفوذ و حضور چشمگیری در صفحات جنوبی ایران داشتند. در کنار شرح‌حال رجال مزبور و پاره‌ای از فهرست‌های مختلف مانند فهرستی از والیان فارس و حکّام بنادر یا مجموعه‌ای از شجره‌نامه‌های گوناگون، اشارات ضمنی و تلویحی به مجموعه‌ای از رخدادهای محلّی در این دوره نیز بر ارزش این مجموعه به‌عنوان یک مأخذ مهم تاریخی می‌افزاید.

«روابط خارجی»مدتهای مدید مرکز توجه بررسیهای باستان شناسی و تاریخ میانرودان باستان بوده است.نبود یک تلفیق عام،مانند آنچه در مورد مصر و بسیاری از دیگر مناطق خاور نزدیک وجود دارد،تنها بازتاب مقیاس بزرگ کار و پیچیدگی آن است و نه ناپختگی آن.میانرودان،واقع در مرکز جغرافیایی خاور نزدیک،تقریبا با تمامی مناطق اصلی استقرار در جهان کهن هم مرز،و یا دارای مرز آبی بوده است: یعنی مناطق حوزه خلیج فارس در جنوب شرق،ایران در شرق،آناتولی در شمال،و سوریه وفلسطین در غرب،که این آخری،راه ارتباط با مصر را نیز پدید می آورد. تنها در جنوب غربی آن بود که بیابان های بی پایان شمال عربستان قرار داشت.

مطالب این كتاب دربرگیرنده‌ی مناسبات دو امپراتوری جهان باستان یعنی ایران عصر ساسانی و روم است. نویسندگان كتاب تلاش كرده‌اند تا جنبه‌های مختلف این روابط را بررسی كنند. به اعتقاد آن‌ها جایز نیست رویدادهای تاریخی را تا حد برخوردهای نظامی تقلیل دهیم و مدعی شویم كه موضوع اصلی بر سر اندكی وضع نظامی یا سیاست خارجی بهتر است. به همین دلیل، كتاب نه تنها مطالبی در زمینه‌ی تماس‌های نزدیك سیاسی بین غرب و شرق دارد بلكه بر ارتباط‌های متعدد دیگر در زمینه‌ی بازرگانی، مرزداری و مذهب نیز تاكید شده است.

به اعتقاد آن‌ها، نتیجه‌ی این تماس‌ها، تحكیم روابط بین هر دو قدرت بزرگ در سراسر دوره‌ی متاخر باستان بوده است. كتاب دو قسمت كلی را شامل می‌شود. در قسمت اول مطالبی چون پیشینه‌ی روابط ایران و روم در عصر اشكانیان، سیاست غربی ساسانیان در زمان نخستین پادشاهان این سلسله، گسترش اختلافات در عصر شاپور دوم، تكرار سیاست توسعه‌طلبی ساسانیان در غرب و اوج فروپاشی قدرت ساسانی مطرح شده است.

مطالب این بخش با ترتیبی كرونولوژیك و بر اساس رویدادهای هر سده (از سده‌ی سوم تا هفتم میلادی) تقسیم گردیده است. بخش دوم كتاب، با عنوان مستندات، تحلیلی است از مباحث مذكور در بخش اول بر اساس منابع دست اول. این منابع را می‌توان به دو دسته‌ی كلی تقسیم كرد: منابع غربی، یعنی آثاری كه از رومی‌ها باقی مانده و منابع بومی كه كتیبه‌ها، سكه‌ها، مهرها و سایر داده‌های باستان‌شناختی، حتی برخی منابع دوره‌ی اسلامی، مثل طبری را نیز شامل می‌شود. در ادامه قراردادهای صلح بسته شده میان ساسانیان و رومیان بر اساس منابع دست اول تحلیل و بررسی شده است. از دیگر مطالب كتاب می‌توان به سیاست‌های دو امپراتوری در برابر عرب‌ها، منابع مشترك، سیاست دینی و هم‌چنین تبادل اطلاعات میان شرق و غرب اشاره كرد….

این کتاب ادامه­ ی کتاب دیگری که در سال 1980 درباره ­ی پارتیان به طبع رسید. ساختار و فصل بندی هر دو اثر مشابه یکدیگر است، فقط «بازیگران» آنها با هم تفاوت دارند. در اینجا سخن از قومی در میان نیست که محققان و نیز تاریخ تقریبا درباره­ی آن یا هنر آن کوتاهی کرده باشند، بلکه اکنون باید بکوشیم تا تحول تاریخی این قوم شرقی را که مدتهاست در صحنه و مورد توجه بوده است بازگو کنیم.

نگارش تاریخ پارتیان حتی امروز، در سال ۱۹۸۰، هنوز نوعی جسارت است. نخست از این رو که منابع اندکی از این دوران در دست داریم و دیگر اینکه شواهد باستان شناختی این عصر آنقدر نیستند که به یاری آن ها واقعاً بتوان تصویری جامع از این قوم فراهم آورد. افزون بر این، بخش بزرگی از کاوش های مربوط به دوران پارت ها در جمهوری ترکمنستان شوروی طوری انجام شده که نتایج این کاوش ها برون از جهان تخصصی روسی، به ویژه در اروپای غربی و ایالات متحده، بسیار کم راه یافته است، زیرا تیراژ گزارش های مربوط به این حفاری ها بسیار اندک است و کارشناسان غربی نیز با زبان روسی آشنایی چندانی ندارند.

اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور، در آخرین روز اسفند 1329 به تصویب مجلس شورای ملی و سنا رسید، از این تاریخ تا کودتای 28 مرداد و سقوط دولت دکتر محمد مصدق، 29 ماه فاصله است. این مدت به روایت دکتر محمدعلی موحد، شامل دو دوره هشت ماهه و یک دوره سیزده ماهه است، هشت ماه اول از اول فروردین 1330 تا بازگشت دکتر مصدق از آمریکا (اول آذر 1330) ( دوران امیدواری ها)، هشت ماهه دوم با دست خالی برگشتن دکتر مصدق از آمریکا، تا قیام سی تیر 1331، (دوران سرخوردگی ها و تلخ کامی ها) و سیزده ماه باقی مانده که از انتصاب مجدد دکتر مصدق به نخست وزیری تا کودتای 28 مرداد ادامه یافت، (سیزده ماه نحس)، تعریف شده است.

«جغرافیای جدال» از شش مقاله تشکیل شده که در یک نگاه کلی موضوع همه ی آنها کشمکش میان دولت ها و ملت در برهه های مختلف تاریخ معاصر ایران است. مقاله ها بر اساس توالی زمانی از جنگ جهانی دوم تا امروز چیده شده اند. بنابراین در یک الگوی کلی آن چه مقالات این کتاب نشان می دهند، تداوم الگو های کشمکش بین دولت و ملت در یک قرن گذشته در ایران است.
علی رغم این که کلیت مقالات، روایت یک سده کشمکش است اما دو تفاوت اصلی با بیش تر پژوهش های انجام شده در این رابطه دارد. نخست آن که روش همه ی این مقالات، باستان شناسی معاصر و ذیل آن باستان شناسی کشمکش و جنگ است؛ و دوم آن که، بیش از آن که به موضع دولت بپردازد بر تاثیر کشمکش روی مردم عادی و زندگی روزمره ی آن ها تمرکز کرده است.