آیا ممکن است کسی بی‌آنکه شرور باشد، مرتکب شرارت شود؟ این پرسش دشواری است که هانا آرنت، متفکر آلمانی، در جست‌وجوی پاسخی برای آن، راهی اورشلیم و دادگاه آدولف آیشمن می‌شود. بیش از پنجاه سال از انتشار آیشمن اورشلیم می‌گذرد و این گزارش همچنان جنجالی‌ترین اثر هانا آرنت به‌شمار می‌رود. آرنت معتقد است که ما ترجیح می‌دهیم از هیولایی برخاسته از ظلمت شکست بخوریم تا از یک انسان معمولی؛ چون به این‌ ترتیب خودمان را کمتر مقصر می‌دانیم.

«داستانی واقعی درباره‌ تمساحی که در تیمچه، مردی را در سن پختگی و با ظاهری برازنده زنده‌زنده، به‌تمامی و بی‌باقی بلعید، و پیامدهای ماجرا…».

ایوان ماتْوِیچ مردی است با ظاهری برازنده که تمساحی او را به‌تمامی و بی‌باقی بلعید. مَرد پس از آن نه‌تنها زنده ماند که گویا با کمال رضایت و بدون هیچ گزندی، دو هفته‌ای نیز در شکم تمساح زندگی کرد و از همان‌جا دادِ سخن داد.

داستان تمساحِ فیودور داستایفسکی، پس از انتشار در سال 1865، بحث‌های تند و دنباله‌داری را میان منتقدان و ادبا، درباره‌ انگیزه اصلی نویسنده از خلق چنین اثری، برانگیخت. از دل ماجرای کارمند کم‌خردی که سر از شکم تمساح درآورد، تعابیر و تفاسیر گوناگونی حاصل شده؛ از مقایسه‌ با یونس در شکم ماهی گرفته تا تقابل فرهنگ‌ها.

مراکش، سال 1965. درست در روزهای اوج دیکتاتوری سلطان حسن دوم، 94 دانشجوی دموکراسی‌خواه به‌دلیل شرکت در تظاهراتی مسالمت‌آمیز دستگیر می‌شوند. نوزده ماه زندان و انواع رفتارهای تحقیرآمیز بر سر آن‌ها آوار می‌شود. طاهر بن جلون یکی از این دانشجوهاست. روایتگر زنده این زندان از جوانانی می‌گوید که جرمشان خواستن کمی دموکراسی است، اما حکومت نه‌تنها آزادی را از آن‌ها دریغ می‌کند که می‌خواهد انسان‌بودن را هم از آن‌ها بگیرد.

«گویی مستقیم از هزارویک شب بیرون آمده، طاهر بن جلون «قصه‌گوی شرقی» ملت ماست. انگار بر فرشی نشسته است، دشداشه‌ای بر تن دارد، و کلاهی سرخ بر سر، و زیر آسمانی پرستاره و کنار آتش هیزم‌ها برایمان قصه می‌گوید. در تأدیب، طاهر با زبانی ساده و شیوا یکی از سیاه‌ترین فصل‌های زندگی خود را برایمان تعریف می‌کند؛ نوزده ماه در اردوگاهی زندانی بوده است…»

دیکتاتور برای دوام‌آوردن به ابزاری بیش از ایجاد رعب‌ و وحشت در دل مردمان نیاز دارد؛ او دوام نمی‌آورد مگر با ایجاد وحشت همراه با ستایش بی‌قیدو‌شرط. دیکتاتورهای دنیای امروز بدون ایجاد توهم پایگاه مردمی، بدون هوراکشیدن‌های طرفداران مسخ‌شده‌ وحشت‌زده امیدی به ماندن ندارند.

قرن بیستم شاهد تشویق بی‌امان دیکتاتورها ازسوی صدها میلیون ‌نفر بوده، تشویقی از جنس کیش ‌شخصیت. دیکتاتور هرچه‌ خون‌ریزتر، به این ستایش توأم با ترس وابسته‌تر. کیش شخصیت درواقع هسته‌ اصلی استبداد است.

فرانک دیکاتر در این کتاب با مطالعه‌ آیین وفاداری تلقین‌شده ازسوی هشت دیکتاتور خون‌ریز قرن بیستم، به بررسی پیامدهای مرگ‌بار این شیوه‌ حکمرانی پرداخته و نشان می‌دهد که چطور جباران مدرن ریشه‌های ظلمشان را با وحشت و ستایش سیراب می‌کنند.

روایت‌های بازگشت همواره روایت‌هایی نامعمول ولی قابل لمس‌اند. آن‌هایی که پس از یک رفتن بازمی‌گردند، به یک آدم، یک مردم، یک وطن و یک سرزمین، همیشه انبوهی احساس متناقض همراه با سرخوردگی را با خود به ارمغان می‌آورند. هرچند بازگشت‌ها همیشه یک‌شکل نیستند و امکان‌های متفاوتی بسته به نوع و دلیل هر رجعت برابر رجعت‌کننده وجود دارد، با این همه انگار همه‌‌شان در منتها و اعماق خود اندوهی دارند که در سرخوشانه‌ترین وضعیت‌ها هم هویداست. در این میان بازگشت‌های مردمان آرمان‌گرای آرمان‌خواه سرزمین‌هایی با تاریخ‌های کهن که سنگینی اسطوره‌ها و افسانه‌های ابدی بسیاری روی دوششان است، به‌شکل عجیبی به‌هم شبیه و درهم گره خورده‌اند. از یونان تا سوریه و ایران و… ، کم نبوده‌اند این نمونه‌های رجعت و دیدار دوباره با همه آن چیزهایی که برایشان جنگ‌ها شده بود و خون‌ها ریخته و جان‌ها از دست شده و در نهایت هیچ نمانده جز تلی از ویرانی، خاک و خون و آتش. «شکری، پسر یعقوب» روایت دیگری از همین بازگشت‌هاست به سرزمین و آدم‌هایش و تماشای داغ بر دل مانده و وطن‌سوخته در پس انقلاب و جنگی که نه به آدم‌ها رحم می‌کند و نه به تاریخ آن‌ها. شکری پسر یعقوب مسلح به آرمان‌هایش به جنگ آنچه فکر می‌کرد تاریکی‌ است رفته بود و حال که بازگشته، پس و پشت ماجراهایی را می‌بیند که در امروز حاضرند با ریشه‌های عمیقی در گذشته.

کوکورو بیش از یک سده است که بر شاه‌نشین ادبیات مدرن ژاپن تکیه زده. ناتسومه سوسه‌کی بزرگ‌ترین نویسنده‌ی تاریخ ادبیات ژاپن و سرآمد خالقان ادبی دوره‌ی میجی است. ‌او که ژاپنی‌ها هر روز تصویرش را روی اسکناس‌های هزار ینی می‌بینند، تنهایی انسان معاصر را روایت می‌کند؛ قصه‌ی مردی که با خیانت به دوست صمیمی‌اش به معشوق می‌رسد، اما مرگ و عشق چنان پیوند می‌خورند که تنها بار گناهی روز‌افزون برای عاشق باقی می‌ماند.

روایتی از تنهایی روشنفکران ژاپن؛ معمای زندگی سنسی با نامه‌ای به‌جای‌مانده از او فاش خواهد ‌شد.

این رمان را پرفروش‌ترین اثر ادبی تاریخ ژاپن می‌دانند.

بازگشت به پنج‌رود زندگینامه‌ی خیالی رودکی است. ماجرای رمان از زمان کهنسالی رودکی آغاز می‌شود، هنگامی که به دستور امیر نوح سامانی نابینا شده و به سیاهچال افتاده و حالا باید با پای پیاده، با راهنمایی پسرک نوجوانی به نام شیرافکن، رهسپار زادگاهش، روستای پنج‌رود، شود. امیرالشعرا در این مسیر طولانی پیوسته مراحل مختلف زندگی خود را مرور می‌کند: از کودکی‌‌اش در پنج‌رود و تحصیلش در سمرقند، جایی که شعرهایش رفته‌رفته بر سر زبان‌ها می‌افتند، تا زمانی که در دربار امیر نصر سامانی به مقام امیرالشعرایی می‌رسد و به ثروت و مکنتی افسانه‌ای می‌رسد و سپس مورد غضب پسر او، امیر نوح سامانی قرار می‌گیرد. رمان آمیخته‌ای از مطالب مندرج در منابع فارسی و عربی و تخیل نویسنده است و ضمن روایت سرگذشت رودکی، بحث‌های عقیدتی و فلسفی مختلفی دربارة مسائلی مانند شعر و شاعری، آیین تصوف، همدلی میان مذاهب، پا گرفتن جریان‌های شیعی در ماوراءالنهر به عنوان رقیبی در برابر خلافت بغداد، نیز در آن مطرح می‌شود و همچنین بسیاری از رسوم و آیین‌ها و باورهای منطقة ماوراءالنهر به تصویر کشیده می‌شود.

میان آن‌ها، زندگی‌نگاره‌ای است از ریچارد فورد، نویسنده‌ی معاصر امریکایی درباره ی پدر و مادرش. این زندگی نگاره، در دو بخش «از میان رفته، یادآوری پدرم» و «مادرم، در خاطرم» نوشته شده است که هر کدام روایتی شخصی درباره‌ی یکی از والدین اوست. بخش «ازمیان رفته، یادآوری پدرم» را پنجاه و پنج سال پس از مرگ پدرش می‌نویسد، مرگی که در سال ۱۹۶۰ و در شانزده‌ سالگی ریچارد رخ داده است. بخش دیگر را پنج‌سال بعد از فوت مادرش در سال ۱۹۸۱ نوشته است. به گفته‌ی خودش در مؤخره‌‌ی این زندگی نگاره، بخشی که درباره‌ی پدرش نوشته بیشتر به گذشته‌‌ی دور مربوط است و بخش مادرش به روزهای پس از مرگ پدرش تا زمان حال. هرچند روایت پدرش را سال‌‌ها بعد از روایت مادرش نوشته است اما در کتاب پس و پیش‌شان کرده تا منطق زمانی روایتش به هم نریزد.

والدین او، ادنا و پارکر در اوایل قرن بیستم متولد می‌شوند. پارکر، پسری روستایی است از آرکانزاس و ادنا دختر زیبایی که در صومعه‌ی کاتولیک‌ها بزرگ می‌شود و کودکی سختی را پشت سر می‌گذارد. آن‌ها در سال ۱۹۲۸ ازدواج می‌کنند و در سال ۱۹۴۴ بچه‌دار می‌شوند. بخش بزرگی از روایت ریچارد در‌باره‌ی زندگی پدرش به زمانی برمی‌گردد که خودش هنوز به دنیا نیامده است. او پانزده‌ سال بعد از ازدواج‌ آن‌‌ها به دنیا می‌آید و آن‌طور که تعریف می‌کند به دنیا آمدنش شکافی است عمیق بین پدر و مادرش، یا بین زندگی آن‌ها پیش و پس از آمدن او.

والدینش پیش از به دنیا آمدن ریچارد زندگی ماجراجویانه‌ای داشته‌اند و به سبب کار پدرش که فروشنده‌ای سیار بوده است در جاده‌ها روزگار می‌گذراندند. اما آمدن ریچارد همه‌چیز را تغییر می‌دهد، مادرش خانه‌نشین می‌شود و پدرش به تنهایی به سفرهای کاری می‌رود. غیبت‌های طولانی پدر، رابطه‌ی ریچارد را با مادرش تقویت می‌‌کند و آن وابستگی شورانگیز بین پدر و مادرش را از بین می‌برد.

روایت ریچارد از زندگی پرشور و هیجان پدر و مادرش در نیمه‌ی اول قرن بیستم، پرتره‌ای است دقیق از زندگی مردم آمریکا در آن دوران؛ مهاجرت‌ از آرکانزاس به می‌سی‌سی‌پی، جابه‌جا شدن‌های بسیار برای فرار از محیط دست‌و‌پاگیر روستا به شهر و تبدیل شدن به بخشی از مردم طبقه‌ی متوسط امریکا و نهایتاً استقلال از خانواده‌ها بخشی از روایت شخصی فورد است که به خاطره‌ای جمعی درباره‌ی سنت‌ها و فرهنگ مردم امریکا بدل شده است.

مراکش، این پادشاهی کارتاژی متعلق به اعصار و هزاره‌ها را با کازابلانکا و طنجه در سینما و ادبیات به یاد می‌آوریم، با تصویر و کلمه‌ و صدای مایکل کورتیس، همفری بوگارت، اینگرید برگمن، ویلیام باروز، دیوید کراننبرگ، جیم جارموش، تیلدا سوینتن و یاسمین حمدان. همه‌ی این نام‌های بزرگ وجود داشته و دارند، اما هیچ‌کدام در روایت مراکش به پای «طاهر بن جلون» نمی‌رسند. او که در آغاز دهه‌ی سوم هزاره‌ی سوم، داستانش را در کتاب «عسل و حنظل» به طنجه‌ی باستانی در وضعیت اکنون برده، تصویری از شهر و مردمانش ساخته که شاید تاکنون کسی به آن نزدیک هم نشده است. طنجه‌ی زیبا، بنا شده در دل سنگ‌ها و صخره‌های کهن، در رمان جلون همان شعر و شور و موسیقی را در خود دارد ولی در نسبت مستقیمی با واقعیت واقعا موجود؛ شهر متجاوزان همیشه طلبکار و سربلند و قربانیان خموش و خموده و همیشه بدهکار! سامیه ازدست شده و دیگر نیست و کام پدر و مادرش به تلخی حنظل است، همان هندوانه‌ی ابوجهل که قرن‌هاست برای زنان عرب، سقط خودخواسته را ارمغان می‌آورد! عسل و حنضل اما فقط روایت همین تلخی بی‌پایان و مرگ‌آور نیست؛ یکی از دوردست می‌آید که نور امید با او سوسو می‌‎زند و نهیب می‌زند شاید که رستگاری ممکن باشد.