ما چگونه ما شدیم؟ (ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران به انضمام نقدها و نظرها)

عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه به ژوبر، فرستاده ناپلئون، در غائله ترکمانچای می‌گوید: مشکل در کجاست؟ چرا شما، شما شدید و ما، ما شدیم؟ آیا آب و خاک اروپا با آب و خاک ما متفاوت است؟ آیا خدا خواسته که شما آن‌گونه شدید و ما این‌گونه؟

صادق زیباکلام در ما چگونه ما شدیم؟ به‌جای جست‌وجوی مقصر از میان اعراب، شرق و غرب، خارجی‌ها و استعمارگران، به‌دنبال دلایلی ریشه‌ای و داخلی است و شاه‌کلید این عقب‌ماندگی را خود ما می‌داند نه دیگران و استعمار و حتی دلیل ورود استعمار را نیز عقب‌ماندگی خودمان بیان می‌کند.