قاضی

نکته‌ای درباره ایوان کلیما، واتسلاو هاول، میلان کوندرا، بهومیل هرابال و بسیاری دیگر از نویسندگان اروپای شرقی وجود دارد که فهم و دقت در آن بسیار مهم است. اینکه به عکس آنچه همواره تبلیغ شده، این‌ها علیه کمونیسم یا حکومت کمونیستی نمی‌نوشتند؛ بلکه به حکومت‌های پساتوتالیتری حمله می‌کردند که فقط نام کمونیسم را بر خود گذاشته بودند. کافی ا‌ست قهرمان کتاب «قاضی» کلیما را در نظر بیاوریم و خوب به افکار و اعمالش توجه کینم. قاضی گیر افتاده در حاکمیت تمامیت‌خواه یا به تعبیر هاول، حاکمیتی پساتوتالیتر، شخصیتی ا‌ست دوست‌دار همه ارزش‌های والای انسانی کمونیسم، یعنی عدالت، برابری و… که آن ایده‌های رهایی‌بخشی را دوست دارد که در اندیشه‌های مارکس بوده و به ما رسیده است. اما قهرمان بیچاره داستان ما در زیر فشار بودن در حکومتی سرکوبگر و ضدانسانی، محکوم است به صادرکردن فجیع‌ترین حکم‌ها علیه شهروندان بی‌گناه و همه هستی‌اش بر سر این است که آنی نباشد که حاکمیت از او می‌خواهد. رمان قاضی تصویرگر و روایت‌کننده تیرگی‌ای مسری‌ تست که از نظام سیاسی به درون تک‌تک افراد جامعه رسوخ کرده و همه مناسبات انسانی و اخلاقی را در خود فرو برده و محو کرده است. ایوان کلیما داستانی نوشته که در آن همه‌ درحال قضاوت‌شدن‌اند و نظام همه را با معیارهای پیشینی خودش می‌سنجد. قاضی‌بودن در چنین رژیمی، از آدمی که می‌خواهد به انسان و آزادی‌اش مؤمن بماند، چگونه موجودی می‌سازد؟ برای فهم این پرسش و پرسش‌های دیگر پیرامون‌اش، باید قاضی ایوان کلیما را خواند.