تاریخ سخت کشی

بازسازى روزگاران گذشته كارى بسیار سخت است و مورخ اگر مى‌توانست بى‌كم و كاست آن را بازسازى كند و یا خود در آن روزگار جاى بگیرد، تاریخنگارى چقدر دگرگون مى‌شد. در روزگارى نه چندان دور كه رفت‌وآمد میان روستاها، شهرها، و كشورها، با پاى پیاده و گاهى در روى آب‌ها با كشتى انجام مى‌گرفت، گروهى به نام راهزن همواره در كمین بودند تا مسافران را تاراج كنند و دار و ندار آن‌ها را بگیرند. مورخ امروزى دیگر چنین چیزى را به چشم نمى‌بیند و شاید هم نمى‌داند كه آن‌ها بهتر دیده‌اند، به جاى سرگردانى در كوه‌ها و بیابان‌ها و در پهنه آب‌ها و آزار دیدن از سرما و گرما، در خانه خود، در دفتر خود در شهرها بنشینند و به شیوه قانونى، داروندار دیگران را به یغما ببرند و از ارج و ارزش هم برخوردار باشند و اگر راهزن دیروزى گاهى به چنگ قانون مى‌افتاد و پاسخگوى كار ناپسند خود مى‌شد، راهزن امروزى با هزاران نیرنگ، جان بدر مى‌برد و گاهى «ادعاى شرف» هم مى‌كند! اگر روزگار گذشته را مورخ با روزگار كنونى بسنجد خواهد دید كه حتى «ضرب‌المثل‌ها» نیز در روزگار كنونى دگرگون شده‌اند. در گذشته مى‌گفتند، «نابُرده رنج گنج میسر نمى‌شود»، اما امروزه، گنج، بى‌رنج به دست مى‌آید؛ مى‌گفتند «مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد»، در روزگار كنونى كسى كه كار مى‌كند، مزد نمى‌گیرد بلكه همواره بدهكار و نیازمند است و مزد را آن كسى مى‌گیرد كه كار نمى‌كند. در روزگار گذشته مى‌گفتند

دانش طلب و بزرگى آموز         تا به نگرند روزت از روز