گذشته چراغ راه آینده

كتاب «گذشته چراغ راه آینده است» كه اینك چاپ ویراسته آن به خوانندگان ارائه مى‌شود، بى‌تردید در میان كتاب‌هاى سیاسى مربوط به دوره تاریخ 1331-1320 از منابع یگانه و منحصر به فرد به‌حساب مى‌آید، تا سالیان همگان بر این تصور بودند كه این كتاب نگاشته سازمانى سیاسى و كار گروهى است، اما امروز مى‌دانیم كه این اثر نگاشته مردى فرهیخته، تاریخنگار و فروتن است كه گوشه گرفته و دوست دارد كه كماكان پوشیده‌نام بماند و اسمش زینت‌بخش اثرش نگردد، نویسنده با حوصله‌اى شگرف و قابل ستایش تمام نشریات، روزنامه‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌هاى دوره مورد نظر را به‌دقت كاویده و با گزیده‌گرایى تلاش كرده با بهره‌جویى از این منابع پرتوى بر این دوره بیندازد. تردید نیست كه این اثر نیز همانند هر كار پژوهشى دیگر خالى از نقایص و مبرا از عیب و كاستى‌ها نیست، مثلا عدم توجه نویسنده به حوزه‌هاى اجتماعى و فرهنگى این دوران دوازده ساله و تأثیرات تحولات سیاسى این سال‌ها بر این حوزه‌ها به‌ویژه در حوزه تفكر و اندیشه كه موجب اوج‌گیرى ادبیات رئالیسم سوسیالیستى از ادبیات دوره استالین در ایران شد، هرگز مورد توجه نویسنده قرار نگرفته، از سویى تأثیرات فرهنگى بر تحولات سیاسى نیز چندان مورد نظر صاحب اثر نبوده، تكیه بیش از حد كتاب بر منابع روزنامه‌اى و مجلات، اگرچه شاید دلیل آن كمى منابع مكتوب یا شفاهى بوده است. در خلال كتاب به‌خوبى آشكار مى‌شود كه نویسنده گرایش یا تمایلاتى به اندیشه‌هاى چپ دارد و اگرچه در بخش عمده‌اى از كتاب با سیاست‌هاى اتحاد جماهیر شوروى آن روز در ایران همسویى نشان مى‌دهد و لاجرم به تأیید سیاست‌هاى حزب توده نیز مى‌پردازد، اما آنجا كه روش‌هاى اپورتونیستى حزب توده و پیروى بى‌چون چرا و چشم‌بسته این حزب از همسایه شمالى آشكار مى‌شود، جانب انصاف وبى‌طرفى تاریخنگارى را رعایت و به نقد سیاست‌هاى شوروى و حزب توده مى‌پردازد.