نکته‌ای درباره ایوان کلیما، واتسلاو هاول، میلان کوندرا، بهومیل هرابال و بسیاری دیگر از نویسندگان اروپای شرقی وجود دارد که فهم و دقت در آن بسیار مهم است. اینکه به عکس آنچه همواره تبلیغ شده، این‌ها علیه کمونیسم یا حکومت کمونیستی نمی‌نوشتند؛ بلکه به حکومت‌های پساتوتالیتری حمله می‌کردند که فقط نام کمونیسم را بر خود گذاشته بودند. کافی ا‌ست قهرمان کتاب «قاضی» کلیما را در نظر بیاوریم و خوب به افکار و اعمالش توجه کینم. قاضی گیر افتاده در حاکمیت تمامیت‌خواه یا به تعبیر هاول، حاکمیتی پساتوتالیتر، شخصیتی ا‌ست دوست‌دار همه ارزش‌های والای انسانی کمونیسم، یعنی عدالت، برابری و… که آن ایده‌های رهایی‌بخشی را دوست دارد که در اندیشه‌های مارکس بوده و به ما رسیده است. اما قهرمان بیچاره داستان ما در زیر فشار بودن در حکومتی سرکوبگر و ضدانسانی، محکوم است به صادرکردن فجیع‌ترین حکم‌ها علیه شهروندان بی‌گناه و همه هستی‌اش بر سر این است که آنی نباشد که حاکمیت از او می‌خواهد. رمان قاضی تصویرگر و روایت‌کننده تیرگی‌ای مسری‌ تست که از نظام سیاسی به درون تک‌تک افراد جامعه رسوخ کرده و همه مناسبات انسانی و اخلاقی را در خود فرو برده و محو کرده است. ایوان کلیما داستانی نوشته که در آن همه‌ درحال قضاوت‌شدن‌اند و نظام همه را با معیارهای پیشینی خودش می‌سنجد. قاضی‌بودن در چنین رژیمی، از آدمی که می‌خواهد به انسان و آزادی‌اش مؤمن بماند، چگونه موجودی می‌سازد؟ برای فهم این پرسش و پرسش‌های دیگر پیرامون‌اش، باید قاضی ایوان کلیما را خواند.

کتاب همه می‌میرند، رمانی نوشته سیمون دوبووار است که نخستین بار در سال 1946 منتشر شد. کنت ریموند فوسکا، نجیب‌زاده‌ای ایتالیایی است که به زندگی ابدی محکوم شده است. رژین، دختری جوان و زیباست که در تئاتر بازیگری می‌کند. رژین نمی‌تواند وجود مستقل دیگران را بپذیرد و در حقیقت، حتی حضور دیگران در اطرافش باعث آزردگی‌خاطر او می‌شود. او آنچنان خودشیفته و خودخواه است که خیلی از اوقات به‌خاطر حسادت به آن‌هایی که بیدارند، خود را از خواب محروم می‌کند. رژین آرزوی جاودانگی را در سر می‌پروراند و به‌شکلی متناقض، از دنیایی طلب توجه می‌کند که آن را بی‌ارزش می‌داند. این شخصیت روزی با فوسکا آشنا و از راز او باخبر می‌شود. رژین شیفته فوسکا می‌شود و تمام ذهنش را این فکر به خود مشغول می‌کند که نمایش‌هایش در تئاتر در ذهن فوسکا جاودان خواهد شد. فوسکا شروع به روایت گذشته خود می‌کند و کارهایش در طول هفت قرن گذشته را برای رژین شرح می‌دهد. اما این خاطرات طولانی، چه تأثیری بر دختر جاه‌طلب داستان دارد؟

امیر، پسر یک تاجر ثروتمند کابلی و از قبیله ی صاحب‌قدرت پشتون‌هاست. حسن، خدمتکار و همراه همیشگی امیر، از قبیله طردشده و فقرزده هزاره‌هاست. رابطه غیرمعمول این دو شخصیت، با تصمیم امیر به ترک دوستش در خلال تنش‌ها و ناآرامی‌های قومی، مذهبی و سیاسی سال‌های پایانی پادشاهی افغانستان، از هم می‌پاشد و این دو از هم بسیار دور می‌افتند. اما رابطه میان این دو شخصیت، آنقدر قوی است که امیر، برای جبران اشتباهات گذشته در قبال تنها دوست حقیقی‌اش، مسیری بسیار طولانی را بازمی‌گردد. رمان بادبادک‌باز، داستان به یادماندنی و تأثیرگذار یک دوستی نامحتمل بین پسری ثروتمند و فرزند خدمتکار پدرش را به‌شکلی استادانه روایت می‌کند؛ داستانی که در کشوری روبه‌نابودی و اضمحلال اتفاق می‌افتد و به قدرت دانش، تاوان خیانت، امکان رستگاری و عشق، ایثار و دروغ‌های میان دو پدر و پسرانشان می‌پردازد. رمان بادبادک‌باز، رمانی غیرمعمول و قدرتمند است که به یک اثر کلاسیک منحصربه‌فرد و دوست‌داشتنی تبدیل شده است.

جازمین دارزنیک در پنج‌سالگی همراه با خانواده‌اش ایران را به مقصد آمریکا ترک کرد و درحالی بزرگ شد که چیز زیادی از گذشته‌ خانواده‌اش نمی‌دانست. در بیست‌وچند سالگی وقتی به مادرش کمک می‌کرد وسایلش را برای اثاث‌کشی از یک خانه جمع کند، عکسی میان یک دسته نامه قدیمی یافت. دختر توی عکس مادر جازمین بود در لباس عروسی، اما کنار او مردی ایستاده بود که جازمین قبلاً هیچ‌وقت او را ندیده بود…

داستان «سونیا بالای دار تاب می‌خورد» در لهستان و در روزهای پایانی جنگ دوم جهانی در بیمارستانی روانی در شهری به‌نام «تورکی» می‌گذرد؛ در طول جنگ دوم جهانی، این بیمارستان به‌عنوان مأمن و پناهگاهی بود که از کشتار دسته‌جمعی نازی‌ها جان سالم به‌در برده بود. درست پشت دروازه‌های آهنین این بیمارستان، جنگ در جریان بود… قهرمان داستان، یورک به آگهی استخدام روزنامه‌ای پاسخ می‌دهد که به همکاری‌اش با زیبای بلوندی به نام سونیا برای حسابداری در تورکی منجر می‌شود. آن دو و گروه دوستان نوزده بیست‌ساله‌شان – مارسل، الک، سونیا و یانکا – کار می‌کنند، آخر هفته‌ها به پیک‌نیک می‌روند، و در باغ‌های بیمارستان پایکوبی می‌کنند. یورک و دوستانش با زندگی‌کردن، ناسازگاری و ویرانی جنگ در اروپا را به چالش می‌کشند، و می‌کوشند هرچه می‌توانند زیبایی را نجات دهند یا دوباره خلق کنند. آن‌طور که سیسیلیا دریمولر در نشریه ال.پایس اسپانیا می‌نویسد: «هاله‌ای شیرین و جادویی، تمام داستان «تورکی» را در بر گرفته؛ داستانی عاشقانه یا شاید داستان‌هایی عاشقانه در داستانی که چیزی شبیه به تابلو، از جنس نقاشی‌های مارک شاگال است که با نثر بی‌بدیل و بی‌مثالش، تاب می‌خورد، می‌رقصد، آواز می‌خواند و خیال می‌بافد…»

کتاب جنگ، چهره زنانه ندارد، اعتراف، سند و یادداشتی است بر خاطرات و تجارب افرادی زخم‌دیده در جنگ. بیش از دویست زن در کتاب جنگ، چهره زنانه ندارد حرف‌هایی برای گفتن دارند و توضیح می‌دهند که چگونه دختران جوان در آرزوی عروس‌شدن، به جبهه جنگ رفته و به سربازان خط مقدم در سال 1941 تبدیل شدند. بیش از پانصدهزار زن در شوروی، دوشادوش مردان در فاجعه بزرگ جنگ جهانی دوم شرکت داشتند و نه‌تنها افراد زخمی و مجروح را نجات داده و مداوا می‌کردند، بلکه به تک‌تیراندازی، منفجرکردن پل‌ها، شناسایی مواضع دشمن و جنگ رودررو نیز مشغول بوده‌اند. آن‌ها با دشمنی می‌جنگیدند که با بی‌رحمی تمام به سرزمین، خانه و فرزندانشان حمله کرده بود.

نویسنده روس این اثر، سوتلانا الکساندرونا الکسیویچ، چهار سال را صرف کار بر روی کتاب کرده، از بیش از صد شهر و روستا بازدید و داستان‌ها و خاطرات کهنه‌سربازان زن را ثبت و ضبط کرده است. مطبوعات شوروی از کتاب جنگ، چهره زنانه ندارد به‌عنوان «گزارشی روشن و آشکار از گذشته‌ای دور و تأثیرگذار بر کل کشور» یاد کرده‌اند. اصلی‌ترین ویژگی جنگ، چهره زنانه ندارد، تجارب و داستان‌های باورنکردنی و شوکه‌کننده زنان در جنگی خون‌بار است.

«كافكا تامورا» پسر نوجوانی از طبقه‌ ثروتمند است كه با پدرش در یك خانه زندگی می‌كند. وی مدت‌هاست كه در انتظار روز تولد 15سالگی‌اش است؛ چراكه قصد دارد در این روز از خانه فرار كند. سرانجام روز موعود فرامی‌رسد و او پس از برداشتن وسایل ضروری با بلیتی كه برای «تاكاماتسو»، یكی از دورترین شهرها از محل سكونتش، رزرو كرده بود سوار اتوبوس می‌شود. وی علاقه خاصی به كتاب و كتابخانه دارد و در تاكاماتسو نیز به یكی از كتابخانه‌ها سر زده و با كتابدار آن با نام «اوشیما» دوست می‌شود. كافكا در تاكاماتسو ماندگار می‌شود و پس از اقامت یك‌هفته‌ای در هتل برای اسكان دائمی به همان كتابخانه می‌رود. در ادامه ماجراهای بسیاری برای وی رخ می‌دهد، از جمله قتل پسرش، تعقیب پلیس برای یافتن وی، و انتصاب به مدیریت كتابخانه به مدت پنجاه سال. در نهایت وی پس از كسب تجربیاتی تصمیم می‌گیرد به خانه بازگردد و ادامه تحصیل دهد؛ در حالی كه می‌داند روزی به تاكاماتسو بازخواهد گشت.

با خود می‌اندیشم: ‹‹ای مرد بدبخت! تو نیز مانند سایر هم‌نوعانت قلبی در سینه‌ات می‌طپد و اعصابی داری كه در برابر غم‌ها و شادی‌ها حساسیت نشان می‌دهد. چرا بیهوده سعی می‌كنی عكس‌العمل قلب اعصابت را از شنیدن خبر این فاجعه پنهان داری؟ چرا می‌خواهی وانمود كنی كه خونسردی و آرامش خود را از دست نداده‌ای؟ این كبر و غرور تو نمی‌تواند خدا را فریب دهد!»

داستان‌هایی معمولاً کوتاه با پیرنگی غیرقابل‌پیش‌بینی. گاهی اوضاع بدتر می‌شود و گاه برعکس. بعضی داستان‌ها هراس‌های کودکی را بیدار می‌کنند و بقیه شیفتگی‌های پر از خرده‌شیشه‌های بزرگسالی را. طنز یا چرخش ناگهانی لفظ در داستان به نرمی رقم می‌خورد. زبان به شکلی فریبنده ساده است. داستان‌ها پایانی غیرمنتظره دارند. حیرت‌انگیز و در‌عین‌حال متناقض نما. داستان‌هایی که در مرز خیال و واقعیت سیر می‌کنند.

مهم‌ترین ویژگی داستان‌های بن لوری بی‌زمان و بی‌مکان بودن است. داستان‌هایش در هرجایی اتفاق می‌افتند و هیچ جا. شخصیت‌ها مانند بیشتر افسانه‌ها و حکایات کلاسیک عامیانه؛ بی نامند و عنصر خواب در اغلب آن‌ها مهم است. در این داستان‌های هرچند مدرن با مؤلفه‌های دشوار با عنصری دیگر مواجه می‌شویم، به حکایات و افسانه‌های عامیانه تن می‌زنند و به حرف آمدن و حضور حیوانات در این داستان‌ها به‌وفور به چشم می‌آید، اما همان‌ها هم از قواعد داستان خارج نمی‌شوند.

آدم‌های داستان‌های لوری مفهومی رهاتر از معمول دارند؛ اما دغدغه‌ها و درگیری‌هایی که این قهرمانان غیرعادی را می‌جنباند کاملاً محسوس است: کشش و کوشش و احساس تعلق، ارتباط و شکست. همه هم احساس آشنای دویدن در جست‌و‌جوی هویت، رسیدن و گاه بازماندن. با خواندن داستان‌های بن لوری حس می‌کنیم که در جهان تنها نیستیم. تازه وقتی کتاب را زمین می‌گذاریم داستان‌ها آغاز می‌شوند…

جان چیوِر (1912- 1982) نویسنده‌ی اقیانوس از نویسندگان نسل دوم آمریکاست.

مجموعه داستان‌هایش شامل شصت و یک داستان کوتاه جایزه‌ی پولیتزر سال 1979 را نصیب او کرد و به عنوان یکی از مطرح‌ترین کوتاه‌نویسان معاصر شناخته شد.

چیوِر در داستان‌هایش به زندگی آدم‌های حومه‌ی شهر می‌پردازد. او را چخوفِ حومه‌ها نامیده‌اند.

تی. سی. بویل (1948) استاد زبان انگلیسی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی است. او تاکنون چهارده رمان و بیش از صد داستان کوتاه نوشته است. بویل در سال 1988 جایزه‌ی پن/ فاکنر  را برای رمان پایان جهان دریافت کرد.

شاهکارهای 5 میلی‌متری مجموعه‌ای است از آثار مدرن و برجسته‌ی ادبیات معاصر جهان، کتاب‌هایی کوچک برای آنکه در یک نشست خوانده شوند.

این مجموعه علاقمندان را کمک می‌کند که در کمترین زمان و با هزینه‌ای اندک بهترین آثار ادبی جهان را بخوانند.

این داستان‌ها درنگی کوتاه‌اند بر اصیل‌ترین و پیشروترین آثار ادبی،‌هم‌سو با سلیقه‌ی خوانندگان جدی ادبیات.