ریشه‌های تاریخی امثال و حکم کتابی است بسیار غنی که توسط مهدی پرتوی آملی نگاشته شده است. این کتاب حاصل 25 سال پژوهش وی می‌باشد و می‌توان به‌جرئت این کتاب را در حوزه ضرب‌المثل‌ها کتابی مرجع و بسیار مفید دانست. نویسنده در این کتاب، ضرب‌المثل‌های ایرانی را ذکر می‌کند و سپس ریشه تاریخی آنها را نیز می‌نویسد که در نوع خود بسیار زیباست.

مهدی پرتوی آملی، متولد آمل و ریشه‌یاب حکم و امثال زبان شیرین فارسی، گردآورنده فرهنگ عوام آمل و گزیده‌های تاریخ، معلمی دانادل و دلسوز که از آغاز جوانی تا آستانه بازنشستگی در ساری، بابل، آمل، گیلان و تهران در کار تعلیم و تربیت و تا واپسین دم حیات در کار تحریر و تألیف بود. چند سال هم با سمت رایزن فرهنگی و معاونت سرپرست مدارس ایرانی، عراق در بغداد و نجف اشرف و دیگر شهرها و عتبات عالیات با همت بلند و ذوق سرشار هموطنان خود را در آن دیار نیز از برکات دانش و حکمت بهره‌مند می‌ساخت.

کتاب ریشه‌های تاریخی امثال و حکم از این نگاه برای جامعه‌شناسان بسیار مفید است که ضرب‌المثل‌های ملل مختلف نشان‌دهنده افکار و روحیات آنان است و جامعه‌شناسان می‌توانند از آن‌ها در شناخت ویژگی‌های روحی آن جامعه بهره گیرند. در حقیقت ضرب‌المثل می‌تواند وسیله‌ای برای کالبدشکافی سلوک اجتماعی و عقاید جاری در جوامع و شناخت آن بر اساس نشانه‌های فرهنگی و علائم خارجی به‌کار گرفته شود.