بررسی انتقادی آرا و فعالیت های متفکران و روشنفکرانی که در معرفی اندیشه مشروطه خواهی به ایرانیان و زمینه سازی فکری و عملی تاسیس حکومت مشروطه پیشگام بوده اند، وجهی از بزرگداشت صدمین سالگرد نهضت مشروطیت است. در این وجه، پرداختن به اندیشه ها و فعالیت های سیاسی ملکم خان نیز الزامی می شود. چرا که او برجسته ترین روشنفکر صدر مشروطه از لحاظ نقشی بود که روشنفکران در نهضت مشروطه خواهی به عهده گرفتند. او “بیدارکننده ایرانیان” خوانده شد، پس ضروری است تا برای شناخت خود بدانیم او که تا چنین جایگاه بلندی رسید نسبت به “بیداری” ما چه می اندیشد.

برای درک ضرورت پرداختن هرچه بیش‌تر به حکومت استبدادی در ایران کافی‌ست به یاد داشته باشیم این نوع حکومت قدمت هزاران ساله‌ای در کشور ما داشته است. باور به محور سریع و همه جانبه چنین پدیده‌ای که به طبع میراث بسیار سنگینی دارد چیزی جز خوش‌خیالی، ساده لوحی و یا عوام فریبی نیست.
در این کتاب عمدتا به «چگونگی» کارکرد حکومت استبدادی پرداخته شده تا به «چرایی» اش، زیرا «چرایی» آن به تاریخ گذشته‌ی ایران مربوط است و نه به دوران معاصر، در دوران معاصر دیگر این حکومت به هیچ ضرورت تاریخی اتکا نداشته است. در بررسی چگونگی حاکمیت و کارکرد این نوع حکومت، برخی شیوه‌های توجیه آن، بعضی از ابزارهای سلطه‌ی آن و نیز جنبه‌هایی از کارکردهای اجتماعی آن مورد توجه بوده است.
در عین حال، پرداختن به استبداد، پرداختن به «خود» است. زیرا به واسطه‌ی رابطه‌ی خدایگان-بنده که حکومت استبدادی به آن متکی است «بنده» ای باید باشد که «فرد» ی در خدایگانی هویت و امنیت یابد و به رسمیت شناخته شود. پس، پرداختن به استبداد، پرداختن به «خود» است، به این که ما ایرانیان چه بوده‌ایم و چه هستیم.