از یک‌سو، مسجّل شدنِ مسیری که به جهانی‌شدنِ اقتصاد ‌انجامید و از سوی دیگر، فروپاشیِ بلوک شرق در پایان دهۀ 1980، به تکاپویی برای شناسایی ساختارهای نهادیِ متفاوتی دامن زد که ضامن تکثرِ اقتصاد سیاسیِ سرمایه‌‌داری پیشرفته بودند. کتابِ حاضر هم حاصل این تکاپو است و هم متنی است انتقادی‌ ناظر بر تعجیل در ارائۀ الگوی یکّه‌ای از اقتصاد سرمایه‌داری ‌به کشورهای اروپای شرقی. الگویی که یکّه بودنِ خود را از ادعای پایان تاریخ استنتاج می‌کرد. با بررسی تأثیرات جهانی شدن اقتصاد بر کشورهای توسعه‌یافته، نویسندگان این کتاب نشان می‌دهند که آنچه با آن مواجه هستیم، نه پایانِ تاریخ که بازگشتِ از آن و رجوع به شرایطی است که در دوران‌های اولیۀ سربرآوردنِ نظام سرمایه‌داری در جهان غرب حاکم شد؛ یعنی بیکاری‌های گسترده و مزمن، پوشش‌های رفاهی محدود و متزلزل، ناپایداریِ اشتغال و غیره که همگی ویژگی‌های این نظام در آغاز تولد و همچنین در دوران سخت بلوغش بودند. حاصل کار، سست‌ شدنِ بنیان‌های اجتماعی است در این کشورها و محدود شدنِ چشم‌اندازِ تبیین سیاست‌هایی دموکراتیک که همچنان به امکان مداخله در مقیاس دولت‌ملت وابسته است

کتاب «گروه‌های قومی و مرزها؛ ساختار اجتماعی تفاوت‌های فرهنگی» مجموعه‌ای مقالات است که حدود نیم‌قرن از انتشار آن می‌گذرد و در اهمیت آن گفته شده است بنیاد قوم‌شناسی را دگرگون کرده است. ویراستار این مجموعه مقالات فردریک بارت است و آن را محمدرضا فدایی ترجمه کرده است. با این مترجم که از همکاران ثابت نشر شیرازه محسوب می‌شود و پیش از این ترجمه‌ دیگری در حوزه قوم‌شناسی ارائه کرده بود گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

از نحوه آشنایی خود با کتاب «گروه‌های قومی و مرزها» بگوئید. چه شد که به دنبال ترجمه این کتاب رفتید؟
ایده ترجمه کتاب «گروه‌های قومی و مرزها»ی بارت، متعلق به مراد ثقفی است. ایشان پس از آنکه کتاب «مرزبندی قومیتی» نوشته آندره‌اس ویمر را ترجمه کرد، به بنده فرمودند که کتاب بارت را که تکیه‌گاه ویمر بوده ترجمه کنم. کتاب «مرزبندی قومیتی» را دانشگاه آکسفورد در سال 2013 منتشر کرده و سال گذشته در ایران به چاپ رسیده است. ویمِر در آمریکا در حوزه علوم اجتماعی، نویسنده معتبر و سرشناسی است. مقالات و کتاب‌های او برنده جوایز متعددی بوده‌اند، از جمله، «جایزه نظریه» که از سوی انجمن جامعه‌شناسی آمریکا به بهترین مقاله در سال اعطا می‌شود. خواننده با مطالعه این هر دو کتاب می‌تواند شناخت جامعی از رویکرد مرزبندی به دست آورد. پیشنهادم این است که اگر خواننده می‌خواهد بهره‌گیری از رویکرد مرزبندی بارت و بسط آن به شرایط امروز را دریابد، به کتاب «مرزبندی قومیتی؛ نهادها، قدرت، شبکه‌ها» که با ترجمه بنده و از سوی نشر «شیرازه کتابِ ما» چاپ شده مراجعه کند. مبنای کار آندره‌اس ویمِر در این کتاب، رویکرد بارت بوده است.

در مقدمه گفته شده که این کتاب بنیاد قوم‌شناسی را متحول کرده. کمی درباره قوم‌شناسی توضیح دهید و بگویید این کتاب چه تحولی در این حوزه به وجود آورده است؟
در کل و بر اساس یک تعریف، قوم‌شناسی را عبارت می‌دانند از توصیف و تحلیل فرهنگ و جامعه. معمولا در قوم‌شناسی تاکید بر این است که قوم‌نگار اصطلاحاً پا به میدان پژوهش بگذارد و به مشاهده مشارکتی بپردازد و روایتی مکتوب از افراد، مکان یا رسوم ناحیه مورد پژوهش ارائه کند. بنا بر سنت، قوم‌نگارها بر گروه محدود و مشخصی از افراد متمرکز می‌شوند.

ارتقاء مقام مطالعات جامعه شناسی در مورد نسل ها و دوره های سنی از دهه 1960، مدیون شورش ها و اعتراضاتی است که به دلیل حضور گسترده جوانان در آن ها نه فقط توجه گسترده ای را به این گروه سنی معطوف نمود بلكه پایه های مكاتب سیاسی ای را که بر سایر دسته بندی ها استوار بودند، نیز به لرزه انداخت. هر چند همه این اعتراضات به وسوسه ای دامن زد برای تبیین نظریه هایی سیاسی مبتنی بر نسل، اما مهم ترین دستاورد این توجه به نسل جوان که در این کتاب به دقت شرح داده شده است، چگونگی دخیل و درگیر بودن و میزان تأثیر تمامی آن دسته بندی ها است بر سرمایه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ای که می توانند در دوران جوانی انباشت شوند تا در دوره های بعدی زمینه های موفقیت فرد را فراهم آورند.

کتاب قفقاز در کشاکش جنگ و اتقلاب/ قفقاز در فاصله سالهای پایانی جنگ اول جهانی و رهایی کوتاه مدت مردمان آن سرزمین پس از فروپاشی امپراتوری تزاری، تا سه – چهار سال بعد که روسیه از نو و به شکلی جدید بر آن خطه مسلط شد، دوره پر تلاطمی را تجربه کرد؛ دوره ای که در آن هم زمان با تلاش پارهای از قدت های جهانی و منطقه ای برای پر کردن جای خالی روسیه و دست اندازی بر آن سامان، برای تاسیس مجموعه ای از کشورهای مستقل نیز فرصتی فراهم شد…

در مورد کردهای قفقاز در قیاس با دیگر حوزه‌های کردنشین شرق نزدیک و خاورمیانه اطلاعات چندانی در دست نمی‌باشد و مجموعه حاضر با اشتمال بر چهار مقاله از چند صاحب‌نظر تلاشی است برای رفع این کاستی. یکی از دلایل اصلی این کمبودِ اطلاعات به آن مربوط می‌شود که کردها در اتحاد جماهیر شوروی برخلاف بسیاری از دیگر ملل و اقوام آن امپراتوری، جز در یک دوره کوتاه در اواسط دهه 1920 که یک «کردستان سرخ» تأسیس شد هیچ‌گاه موضوع شناسایی رسمی و متعارف قرار نگرفتند.

این کتاب، نخستین اثر پژوهشی است که به زبان فارسی از دیدگاه سیاست جغرافیایی به یکی از مسائل عمده قفقاز پرداخته است.  این کتاب سعی دارد بازیگران، سناریوها و استراتژی‌های موجود، در این زمینه را بررسی و تبیین نماید.دانش ژئوپلیتیک از قرن نوزدهم وارد ادبیات سیاسی جهان شد و بیش از یک قرن است که نقش مهمی در تحلیل بحران ها و مناسبات سیاسی ایفاء کرده است. رابرت تورگو و امانوئل کانت نخستین دانشمندانی بودند که از اصطلاح جغرافیای سیاسی استفاده‌کردند و سپس دانشمندانی چون راتزل، روداف کلین، هلفورد مکیندر، آلفرد ماهان و… با نظریه های خود ساختاری علمی به آن بخشیدند. پس از جنگ دوم جهانی، این جغرافیدانان امریکایی بودند که یکبار دیگر مباحث مربوط به ژئوپلیتیک را احیاءکردند.در ایران نیز دانش ژئوپلیتیک به ویژه از دهه هفتاد خورشیدی مورد توجه دانشگاهیان قرار گرفت و به تدریج ادبیاتی غنی در این خصوص تولید شد.

منطقه آسیای میانه و قفقاز یکی از چندین حوزه ژئوپلیتیک پیرامون سرزمین ایران محسوب می شود که دارای فرصت ها و تهدیدهای مخصوص به خود است. منطقه ای که از نظر ترانزیتی، انرژی،امنیت، قومیت و بسیاری دیگر از جهات حایز اهمیت است و این ارزش پس از فروپاشی اتحاد شوروی افزایش پیدا کرده است. با این وجود پتانسیل های درگیری در قفقاز جنوبی به ویژه با وجود یه شبه دولت شناسایی نشده (در قراباغ کوهستانی، اوستیا و آبخازیا) فرصت های ترانزیتی و فرهنگی ناحیه را تهدید کرده و ظرفیت گسترش دامنه درگیری به سرزمین های همجوار موضوع را به یک مشکل بزرگ امنیتی تبدیل می‌کند.

پان‌تورانیسم به‌عنوان یک فراخوان سیاسی جهت اتّحاد ترکان جهان، حرکتی نسبتاً جدید و متأخر است؛ زمینه‌های فکری‌اش در اوایل قرن بیستم فراهم شد و در خلال مراحل پایانی جنگ اوّل جهانی در یک برنامه عملی جهت توسعه‌طلبی ترکان عثمانی به سمت ایران، قفقاز و آسیای میانه تبدیل شد؛ فراخوانی که به‌رغم افت‌وخیزهایی چند، هیچ‌گاه از افق سیاسی ترکیه خارج نشد و امروزه نیز شاهد دور جدیدی از آن هستیم. کتاب افسانه پان‌تورانیسم به قلم زاره واند ـ نام مستعار زوان و وارتوهی نعلبندیان ـ یکی از نخستین و جامع‌ترین پژوهش‌هایی است که در اندک زمانی بعد از دور اوّلِ فراز و فرود این حرکت در اواسط دهه 1920 میلادی منتشر شد.