کتاب حاضر، پژوهشی است که در آن نخست مسئلة حزب یا تشکیل و تجمع سیاسی مختصراً بررسی‌شده و ابعاد مقدماتی و تئوریک آن روشن شده است. در این تحقیق فراز و نشیب های جریان‌های حزبی را در ایران از عصر مشروطه تاکنون بررسی کرده و در این بررسی چهار دوره را از این دوران جدا کرده است. قیام مشروطه تا استقرار و تحکیم قدرت رضاشاه، سال 20 تا کودتای 32، سال‌های 39 تا 42 و سرانجام سال‌های 57 تا 60 چهار دوره‌ای است که در آنها اوج‌گیری و رشد فعالیت‌ها و حرکت‌های حزبی مشاهده می‌شود. در پایان نیز زندگی‌نامۀ مختصر برخی از سران انشعاب، نیروی سوم و جامعة سوسیالیست‌ها و معرفی سایر اعضا و فعالان این جریان آورده شده است.