طراحی پژوهش‌های اجتماعی اثری روشن و دقیق دربارهٔ مرحلهٔ برنامه‌ریزی و طراحی پژوهش است. کتاب‌های موجودِ روش‌های تحقیق اجتماعی در ایران ــ اعم از ترجمه یا تألیف ــ همگی کتاب‌های عمومی روش تحقیق به‌شمار می‌آیند و بیشتر آن‌ها از حد مطالب مقدماتی جلوتر نمی‌روند. به همین دلیل است که جای خالی کتاب‌هایی که به تفصیل وارد بحث‌های تخصصی‌تری دربارهٔ محورهای اصلی روش تحقیق شوند به‌شدت احساس می‌شود. این کتاب مرور کاملی است به همهٔ مسائلی که دانشجویان و پژوهشگران و اساتید علوم اجتماعی در طراحی پژوهش‌ها و رساله‌های خود با آن‌ها مواجه می‌شوند.
تأکید روشنگرانه بر رابطهٔ ارگانیک نظریه و پژوهش، و توجه متوازن به روش‌های کیفی و کمی، و بحث مفصلی دربارهٔ استراتژی‌های پژوهش ــ که مبحث جدیدی در کتاب‌های روش تحقیق در ایران به شمار می‌آید ــ از مزیت‌های بارز و کمیاب این کتاب در مقایسه با کتاب‌های دیگر است.
طراحی پژوهش‌های اجتماعی خصوصاً برای دانشجویانی که در مرحلهٔ تدوین رساله هستند و استادانی که به‌تازگی کار راهنمایی پایان‌نامه‌ها را آغاز می‌کنند، بسیار سودمند خواهد بود.

کتابی که در دست دارید، بخشی از تحقیقاتی است که در دهه‌ی ?? شمسی با عنوان «طرح آینده‌نگری» انجام شد. گذشت سالیان متمادی از زمان انجام این تحقیقات، ارزش‌های آن را بیش از پیش آشکار کرد. این تحقیق از اولین نظرسنجی‌های ملی در کشور است و اطلاعات منحصربه‌فرد تجربی از نگرش مردم در دهه‌ی ?? شمسی به‌دست می‌دهد، و نشان می‌دهد که چگونه در زیر پوست جامعه، جریان دینی در حال رشد بود. برای ما که در سال‌های بعد از این تحقیق، شاهد انقلاب بوده‌ایم، شاید جای شگفتی باشد که چگونه چنین علامت‌هایی دیده و صدای جامعه‌ای که در این تحقیق پژواک یافته بود،‌ شنیده نشد. این تحقیق هم از فضل تقدم در میان پیمایش‌های اجتماعی برخوردار است و هم به‌خاطر تصویری که از وضعیتِ نگرشیِ آن روزگار ارائه می‌کند، دارای اهمیت است. علاوه بر آن باید به پیوند دیدگاه‌‌های نظری و تحقیق تجربی اشاره کنیم که «آینده‌نگری» به آن توجه جدی داشت. اکنون که چهار دهه از زمان انجام این تحقیق می‌گذرد، در موقعیتی قرار داریم که با فاصله‌ی عاطفی به نتایج بنگریم و تفسیری دقیق‌تر از شیوه‌ی واکنش ذهنی و رفتاری جامعه به «نوسازی» ارائه کنیم. توضیح یک حادثه‌ی روی داده با استفاده از یافته‌های یک پژوهش، تمرینی برای شیوه‌ی خواندن پژوهش است. شاید این شیوه‌ی بازخوانی در خود نکته‌های آموزنده‌ای داشته باشد که چگونه می‌توان یافته‌های یک تحقیق را تفسیر کرد و از انکار یا پذیرش کلی تحقیق پرهیز کرد و یافته‌های ناسازگار با شناخت متعارف را جدی گرفت

«… نقش روشنفکر این نیست که به دیگران بگوید چه باید بکنند. روشنفکر به چه حقی می‌تواند چنین کند؟ و به‌یاد آورید تمام آن پیش‌گویی‌ها، نویدها، حکم‌ها و برنامه‌هایی که روشنفکران در دو سده‌ی گذشته بیان کردند و اکنون اثرها و نتیجه‌های‌شان را می‌بینیم.
کار روشنفکر این نیست که اراده‌ی سیاسی دیگران را شکل دهد؛ کار روشنفکر این است که از رهگذر تحلیل‌هایی که در عرصه‌های خاص خود انجام می‌دهد، امور بدیهی و مسلم را از نو مورد پرسش و مطالعه قرار دهد، عادت‌ها و شیوه‌های عمل و اندیشیدن را متزلزل کند، آشنایی‌های پذیرفته‌شده را بزداید، قاعده‌ها و نهادها را از نو ارزیابی کند، و بر مبنای همین دوباره مسئله‌کردن (که در آن روشنفکر حرفه‌ی خاصِ روشنفکری‌اش را ایفا می‌کند) در شکل‌گیری اراده‌ی سیاسی (که در آن می‌بایست نقش شهروندی‌اش را ایفا کند) شرکت کند.»

طی دهه‌های گذشته تأسیس ساخت‌های سیاسی دموکراتیک به دغدغهٔ اصل متفکران بدل شده است. ولی نحوهٔ تعامل کنش‌گران اسلامی با این پدیده نوظهور چگونه بوده است؟ این کتاب الگوهای متفاوت رابطهٔ اسلام و دموکراسی را نشان می‌دهد. جان ال. اسپوزیتو و جان ا. وال معتقدند که جهان اسلام نگاه ویژه‌ای به دموکراسی دارد و می‌خواهد آن را در بستر فرهنگ اسلامی نهادینه کند. آن‌ها برحسب نتیجه از سه الگوی جنبش‌های اسلامی معاصر سخن می‌گویند که نحوهٔ تعامل اسلام و دموکراسی در هر کدام از آن‌ها متفاوت بوده است. در الگوی ایران و سودان قدرت از سوی انقلابیون تصاحب شد و نوعی از دموکراسی اسلامی تأسیس شد. در الگوی مالزی و پاکستان جنبش اسلامی از طریق مشارکت در قدرت و همکاری با رژیم مستقر به دنبال تعمیق و پیشبرد پروژهٔ دموکراتیزاسیون بود. در الگوی مصر و الجزایر هرچند اخوان‌المسلمین مصر و جبههٔ نجات اسلامی الجزایر در فرایندهای دموکراتیک به قدرت نزدیک شدند اما ساختار اقتدارگرای مستقر اجازهٔ ورود آن‌ها را به قدرت نداد. در این کتاب ماجرای جنبش‌های اسلامی در دهه‌های آخر قرن بیستم به روشی ساده تبیین شده است، به گونه‌ای که درک آن برای علاقمندان به جنبش‌های اسلامی و رابطهٔ اسلام و دموکراسی میسر باشد.

تاریخ فلسفه‌ی سیاسی، علاوه بر اینکه به ما کمک می‌کند اصل و ریشه‌ی خودمان را فهم کنیم، بصیرتی اساسی برای فهم دلایل این‌که چرا دیدگاه‌های فعلی‌مان را داریم به ما می‌دهد. با مقایسه‌ی اندیشه‌های خودمان با اندیشه‌های گذشتگان، می‌توانیم مفروضات حیاتی درباره‌ی سؤالات فلسفی گسترده‌تر درباره‌ی ماهیت واقعیت، هستی، احتمال دست‌یافتن به نوعی از شناخت، شناخت‌پذیری حقیقت اخلاقی، طبیعت انسان، و احتمال بهبود و کمال بخشیدن به انسان را دریابیم. فلسفه‌ی سیاسی یک رشته‌ی اشتقاقی است. اندیشه‌های سیاسی هر متفکّری سخت تحت‌تأثیر پاسخ‌هایی است که به این سؤالات غائی می‌دهد. بنابراین، اگر متفکری دیدگاه خاصی درباره‌ی طبیعت انسان یا حقیقت اخلاقی دارد، این دیدگاه، عمیقاً بر آن صورت سازمان سیاسی که مرجّح می‌دارد تأثیر می‌گذارد. با وارسی طیفی از فلسفه‌های سیاسی که دیدگاه‌های مختلفی را درباره‌ی جهان سیاسی عرضه می‌کنند و در ضمن پاسخ‌های مختلفی که به این سؤال‌های غائی می‌دهند، به فهم ارتباط‌های میان اجزاء یک فلسفه‌ی سیاسی معین نائل می‌شویم و می‌فهمیم چگونه میان این اجزاء کنش و واکنش وجود دارد و چه کارکردی پیدا می‌کنند. اندیشه‌های سیاسی ما تصادفی نیستند. این اندیشه‌ها از عناصر بنیادین جهان‌بینی کلّی ما نشئت می‌گیرند. رسیدن به بصیرتی ژرف‌تر درباره‌ی این‌که چرا ما چنین فکر می‌کنیم به ما کمک می‌کند که در مفاهیم سیاسی‌مان دقیق شویم و احتمالاً در آن‌ها تجدیدنظری بکنیم.

تاریخ فلسفه‌ی سیاسی، علاوه بر اینکه به ما کمک می‌کند اصل و ریشه‌ی خودمان را فهم کنیم، بصیرتی اساسی برای فهم دلایل این‌که چرا دیدگاه‌های فعلی‌مان را داریم به ما می‌دهد. با مقایسه‌ی اندیشه‌های خودمان با اندیشه‌های گذشتگان، می‌توانیم مفروضات حیاتی درباره‌ی سؤالات فلسفی گسترده‌تر درباره‌ی ماهیت واقعیت، هستی، احتمال دست‌یافتن به نوعی از شناخت، شناخت‌پذیری حقیقت اخلاقی، طبیعت انسان، و احتمال بهبود و کمال بخشیدن به انسان را دریابیم. فلسفه‌ی سیاسی یک رشته‌ی اشتقاقی است. اندیشه‌های سیاسی هر متفکّری سخت تحت‌تأثیر پاسخ‌هایی است که به این سؤالات غائی می‌دهد. بنابراین، اگر متفکری دیدگاه خاصی درباره‌ی طبیعت انسان یا حقیقت اخلاقی دارد، این دیدگاه، عمیقاً بر آن صورت سازمان سیاسی که مرجّح می‌دارد تأثیر می‌گذارد. با وارسی طیفی از فلسفه‌های سیاسی که دیدگاه‌های مختلفی را درباره‌ی جهان سیاسی عرضه می‌کنند و در ضمن پاسخ‌های مختلفی که به این سؤال‌های غائی می‌دهند، به فهم ارتباط‌های میان اجزاء یک فلسفه‌ی سیاسی معین نائل می‌شویم و می‌فهمیم چگونه میان این اجزاء کنش و واکنش وجود دارد و چه کارکردی پیدا می‌کنند. اندیشه‌های سیاسی ما تصادفی نیستند. این اندیشه‌ها از عناصر بنیادین جهان‌بینی کلّی ما نشئت می‌گیرند. رسیدن به بصیرتی ژرف‌تر درباره‌ی این‌که چرا ما چنین فکر می‌کنیم به ما کمک می‌کند که در مفاهیم سیاسی‌مان دقیق شویم و احتمالاً در آن‌ها تجدیدنظری بکنیم.

سرنوشت به دنبالم بود؛ «چون دیوانه‌ای تیغ در دست» به خلاف همسالانم، تسلیم آن نشدم. هر غروب پاییز از بلندای تک‌درخت تناور روستایمان چشم به افق‌های دوردست و بی‌انتهای کویر دوختم و به آواز درونم گوش فرا دادم؛ آوازی که مرا به «انتخاب» فرامی‌خواند. پس انتخاب کردم؛ فقر و بی‌پناهی را با شکیبایی تاب آوردم، از رنج و زحمت کار شانه خالی نکردم، سر در کتاب فرو بردم و بر همه‌ی تباهی‌های محیط اطرافم شوریدم…
این قصه‌ی سرگذشت من است تا ۱۸ سالگی.

نگارنده بحث خود را با تلاش برای ترسیم روشنی از دیدگاه‌های تحلیلی مختلف در علم سیاست و روابط بین‌الملل، آغاز می‌کند. محور بحث فصل دوم، باز تعریف امر سیاسی به منظور شناخت ماهیت سیاست است. فصل سوم کتاب به بحث ساختار / کارگزاری، اختصاص دارد که در چارچوب آن راه حلی برای تقابل ساختار / کارگزاری عرضه می‌شود. در فصل چهارم از مفهوم‌بندی دگرگونی سیاسی بر پایه‌ی زمان، سخن به میان می‌آید که همان مسأله‌ی پیوستگی و ناپیوستگی در تحلیل سیاسی است. قدرت و مجادلات مختلف بر سر مفهوم‌بندی قدرت، موضوع فصل پنجم است. فصل ششم در واقع تلاشی است برای پاسخ دادن به این پرسش که جایگاه امر گفتمانی و امر ذهنی در تحلیل سیاسی چیست. “چالش پست‌مدرنیسم”، عنوان فصل هفتم کتاب است که به بررسی موضع پست مدرنیسم نسبت به تحلیل سیاسی، اختصاص یافته است. در بخش نتیجه‌گیری نیز نگارنده می‌کوشد نشان دهد که چگونه می‌توان یک تحلیل سیاسی انتقادی فارغ از کاستی‌ها و تناقضات موجود در تحلیل‌های سیاسی معمول، عرضه کرد.

دکتر کاروئانا در این کتاب، با پیمایش قلمرو‌های جدیدی در مرز میان علم و اخلاق نشان می‌دهد چگونه ذهنیت علمی بر شکل‌گیری شخصیت فرد یا کسب فضایل اخلاقی او اثر می‌گذارد. از نظر او علم فقط منظومه‌ای از دانسته‌ها و دانستنی‌ها نیست، بلکه عاملی مهم در تعیین روش زندگی است. بحث کتاب به توصیف برهم‌کنش میان علم و اخلاق یا رد و قبول نوآوری‌های علمی محدود نمی‌ماند بلکه به موضوعات اساسی‌تری می‌پردازد که حاصل گرایش‌های مهم اخلاقی در بطن ذهنیت علمی است و شرح می‌دهد چگونه علم، روش علمی، تاریخ علم و قدرت تبیین علمی می‌تواند مفهومی از زندگی خوب را رقم بزند.