تعاملات استراتژیک اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی

نویسنده: کمال زارعی
نشر: خرسندی
توضیحات: عرصه جغرافیایی آسیای مرکزی و بطور خاص قفقاز جنوبی از جمله حوزه هایی است که از فروپاشی شوروی تاکنون زمینه های رقابت و چانه زنی میان قدرتهای بزرگ را شاهد بوده است .به اعتقاد بسیاری از استراتژیستهای معاصر ؛ منطقه اوراسیا و قفقاز جنوبی بطور اخص در ژئواستراتژیهای قرن جدید به دلیل تسلط بر منابع مهم نفتی جهان در خزر و خلیج فارس و همچنین کنترل بر مسیر ارتباطی شرق و غرب جهان و مسائل مهم دیگر از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد . امروزه تسلط بر قفقاز به دلایل ژئوپلیتیک ، ژئو استراتژیک و ژئو اکونومیک به یک محک و معیار « جهانی بودن قدرت » تبدیل شده است. از همین زاویه تلاش و پیگیری اتحادیه اروپا برای کسب منافع و اهداف سیاسی و اقتصادی خود در منطقه قفقاز قابل ارزیابی است .
در این کتاب نخست موقعیت ژئوپلیتیک و ژئو استراتژیک قفقاز جنوبی و جایگاه آن در معادلات جهانی و بین المللی و همچنین کیفیت حضور و نقش بازیگران متعدد منطقه ای و فرا منطقه ای مورد بررسی قرار می گیرد و می کوشد تا پاسخی روشن برای این پرسش کلی بیابد که چرا قفقاز جنوبی شاهد حضور و نقش آفرینی همگام و موازی بازیگران متنوع و متعدد منطقه ای و فرا منطقه ای است تا در نهایت نقش این حضور در برقراری صلح و ثبات و توسعه و یا نقطه مقابل آن یعنی درگیری و چالشهای متعددی که نافی صلح و امنیت پایدار هستند مورد تحلیل قرار گیرد .از همین زاویه ضمن بررسی کیفیت رفتار متقابل اتحادیه اروپا و بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای در موضوعات مبتلابه قفقاز جنوبی به بررسی موردی هریک از چالشها و یا محورهای کلان منطقه ای در قالب موضوعات سیاسی ، اقتصادی و امنیتی پرداخته شد تا میزان و درجه تعامل اتحادیه اروپا و هریک از بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای در قبال آن مورد کنکاش قرار گیرد .
همکاری سه قدرت دارای جاه طلبی های هژمونیک در منطقه همچون روسیه ، امریکا و اروپا بر این پایه است که منافع اصلی شان هرچند رقابتی اما لزوما از یکدیگر متفاوت نیستند . ناکامی آنها در عملکرد مشترک قطعا خطر رویارویی به مراتب شدیدتری را در منطقه با خود دارد که می تواند به زیان همه باشد . از اینرو ضروری است سیستم توازن قدرت که مانعی جدی برای همگرایی است به تدریج متناسب با میزان قدرت ترتیبات امنیت دسته جمعی و گروهی تغییر یابد .
اتحادیه اروپا نیز بعنوان یکی از قدرتهای فرا منطقه ای اثرگذار در منطقه ضمن آنکه منافع مثبتی در ثبات قفقاز به عنوان بخشی از همسایگی اروپا دارد ، منافعی نیز در مدیریت و کمک به حل موضوعات بسیار امنیتی در قفقاز نیز دارد زیرا تاثیرات نامطلوبی که بحرانها در قفقاز دارند می تواند برای خود اروپا نیز موانع و دغدغه های جدیدی همچون بحرانهای بشر دوستانه و جریانهای مهاجرت را به همراه داشته باشد .اتحادیه اروپا با درک مسائل مورد نیاز و با برنامه های متنوع سیاسی و اقتصادی و امنیتی شرایطی را پدید آورد تا در منطقه حضور بیشتر و موثر تری را تجریه کند در این بین طرحهایی همچون شراکت شرقی ، مشارکت به پاس صلح و مشارکت انفرادی و..این حضور را عملیاتی ساخته است .
بنظر می رسد اتحادیه اروپا در مجموع در تلاش است تا بعنوان یک واحد قابل اعتنا در معادلات منطقه ای و جهانی وارد شود و در این گذار خود را همسو و همراه ایالات متحده آمریکا فرض نمی کند بلکه خود را بازیگری مستقل می داند که بنظر می رسد بواسطه برخی از اشتراکات دیدگاهی اتحادیه اروپا و روسیه بهتر از فرمول های مشابه با ایالات متحده آمریکا با یکدیگر تعامل بر قرار می کنند که شاید این امر نه به معنای تفاهم دو جانبه باشد بلکه بیشتر بواسطه رفتار هژمونیک آمریکا و اصرار بر تفهیم تئوری یکجانبه گرایانه در عرصه ها و موارد متعدد باشد.
پر واضح است شرایط کنونی بواسطه تحولات ، واقعیتهای نظام بین المللی و شرایط محیطی شاهد تغییر نگرشها و رویکردهای تقابلی و تخاصمی قدرتها از جمله روسیه به رویکرد و رهیافت تعاملی و همکاری و همراهی با دیگر بازیگران از جمله اتحادیه اروپا و آمریکا باشد . یعنی تعامل با دیگر بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای ضمن مراقبت از جایگاه خود و تلاش برای رعایت فاصله آنها با کشورهای حوزه نفوذ سنتی خود که البته این نوع همکاری و تعامل در بخشی از حوزه ها بواسطه عمق آن و حساسیت امر میتواند تعامل استراتژیک قلمداد گردد یعنی تعامل در حوزه و حریمی که حیاتی قلمداد می گردند و هرگونه تعلل و فترتی در آن می تواند جبران ناپذیر باشند .
در همین چارچوب اتحادیه اروپا با همکاری و تعامل با قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای در قفقاز جنوبی درصدد است ضمن خروج از مدل بازی با حاصل جمع جبری صفر ، همگام و همتراز با دیگر قدرتها در منطقه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک قفقاز جنوبی نقش آفرینی نموده و اهداف و رویکردهای خود را دنبال نماید . رهیافت همراهی ، همکاری و تعامل این قدرتهای بزرگ در قفقاز جنوبی با رعایت ملاحظات طرفینی ، تصریح تعاملی استراتژیک در حوزه ای حیاتی است تا تامین کننده منافع تدوین شده باشد .