ماوراءالطبیعه و مابعد الطبیعه (حق-هستی-عقل) متافیزیک

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
آگاهی از بدیهیات جز فطرت انسان است که از کودکی در نهاد هر انسان تحقق یافته است.
مانند روشنایی، تاریکی، بزرگی و کوچکی، سرما و گرما، کمی یا زیادی، درد یا آسایش، گرسنگی و تشنگی، حرکت و سکون، محبت و دوستی یا غریبگی و دشمنی، صدق و کذب، دوری و نزدیکی، شناخت یا عدم شناخت، آگاهی، پرسش و کنجکاوی.
ولی قضایایی که رخ می‌دهد برای تعیین صدق و کذب آن باید با بدیهیات سنجیده شود.
این عمل در ذهن انسان انجام می‌گیرد.
اگر با این بدیهیات سازگار نباشد، صدق آن‌ها مقدور نیست و مورد تردید قرار می‌گیرد.
بعد از بدیهیات مشهودات پیش می‌آید.
هر مشهودی تجربه‌ساز است.
تجربه‌ها در اذهان اندوخته می‌گردد.
تجربه از یک شاهد در اذهان مختلف با وجود شباهت تفاوت‌هایی با همدیگر دارند.
این تفاوت‌ها سبب می‌گردد هر فردی تجربه خود را در موارد مختلف خاص با انتخاب خود بکار برد.
یا با تجارب دیگر آن‌ها را درهم آمیزد و هیچ گاه شباهت به تجربه یا کاربرد آن در همنوع خود نداشته باشد.
به عنوان مثال: صدای انفجاری شنیده می‌شود.
بعضی می‌ترسند و بعضی کنجکاوی می‌کنند، بعضی به حال اغما می‌افتند.
بعضی هم بی‌اعتنا باقی می‌مانند.
واکنش‌های متعددی هم در فاصله این حالات موجود است.
در اینجا همه از صدای انفجار یک تجربه مسبوق به سابقه دارند.
ولی واکنش‌ها متعدد و جورواجور است.
مشهودات تکراری خاطره‌آور هستند.
یعنی یک بار که مشاهده شد، دوباره دیدنشان خاطره گذشته را زنده می‌کند و در ذهن تشابه و تفاوت آن‌ها مورد بررسی و شناخت قرار می‌گیرد.