سیاحت نامه ابراهیم بیگ (زین الدین مراغه ای)

«سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ در واقع دائره‌المعارف جامع اوضاع ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری است كه با قلمی تند و بی‌پروا و بی‌گذشت تحریر شده است… این نخستین رمان اصیل اجتماعی از نوع اروپایی در زبان فارسی است كه زندگی مردم ایران را همچنان كه بوده تشریح كرده و از این حیث شباهت زیادی به رمان نفوس مرده نویسنده‌ی بزرگ روس، نیكلا گوگول، دارد…» (یحیی آرین‌پور) «انتقاد همه‌جانبه‌ای است بر حیات جامعه‌ی ایرانی كه سیاست، اقتصاد، روحانیت، تعلیمات، اخلاق، اعتقادات و تقریبآ همه‌ی متعلقات اجتماعی را نقادی می‌كند» (فریدون آدمیت) سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ یكی از مهم‌ترین آثار دوره‌ی انقلاب مشروطه و پیشتاز رمان‌نویسی اجتماعی در ایران است، و هم از دیدگاه تأثیر ادبی در تاریخ ادبیات نوین ایران و هم از نظر نفوذ اجتماعی در عصر خویش نقش بسیار مهمی ایفا كرده است. و شاید بتوان گفت كه ارزش سیاحت‌نامه در انقلاب مشروطه‌ی ایران نظیر ارزش كتاب قرارداد اجتماعی در انقلاب كبیر فرانسه است. سیاحت‌نامه قصه‌ی سیاسی عاشقانه‌ای است كه با طنز و عصبیت روایت می‌شود. داستان كه با گزارش واقع‌گرای یك مسافرت آغاز می‌شود، اندك‌اندك معنایی تمثیلی به خود می‌گیرد، یعنی پوسته‌ی حادثه‌ها را می‌شكافد و به حوادث و بازیگران خود معنایی تاریخی یا اسطوره‌ای می‌بخشد و بدین طریق در گنجینه‌ی ادبیات نوین ایرانی جایگاهی ممتاز می‌یابد.