دیوید هیوم (رساله ای درباره طبیعت انسان)

کتاب دیوید هیوم؛ رساله‌ ای درباره طبیعت انسان، کوشش برای ترویج روش آزمایشیِ استدلال در حوزهٔ موضوعات اخلاقی و اثری بسیار پیچیده، بی‌نهایت جذاب و سخت تأثیرگذار است. هیوم جسورانه می‌کوشد تا بر اساس روش‌های علمی، تبیینی سکولار از طبیعت ذهن انسان عرضه کند و این کوششِ او توأم است با درس‌هایی شکاکانه دربارهٔ گسترهٔ معرفت انسان. این اثر متشکل از سه جلد است: دربارهٔ فهم، دربارهٔ انفعالات و دربارهٔ اخلاقیات. دو کتاب اول در ژانویهٔ ۱۷۳۹ بدون نام منتشر شدند و کتاب سوم به دستِ ناشری متفاوت اما باز هم بدون نام در نوامبر ۱۷۴۰ منتشر شد.

دیوید هیوم، فیلسوف نامدار اسکاتلندی، اولین و مهم‌ترین پژوهش فلسفی خود را به شناخت جنبه‌های مختلف طبیعت انسان اختصاص داده است. در این پژوهش او می‌کوشد فارغ از پیشداوری‌ها، باورهای مرسوم و مبانی فراطبیعی، فقط بر مبنای مشاهدات تجربی، طبیعی‌ترین و نهادی‌ترین ویژگی‌های انسان و امور گوناگون زندگی وی را بررسی کند. تأملات او در این راستا، در رساله‌ای درباره‌ٔ طبیعت انسان گرد آمده است. می‌توان بخش‌های این کتاب را با این عناوین بخوانید: رسال، کتاب اول، بخش اول: «درباره‌ٔ ایده‌ها؛ خاستگاه، ترکیب، ارتباط، انتزاع و غیره»/ رساله، بخش سوم: «دربارهٔ معرفت و احتمال»/ رساله، بخش چهارم: «دربارهٔ نظام‌های فلسفی شکاکانه و سایر نظام‌های فلسفی»/ رساله و جستار اول

نوشته‌های فلسفی هیوم را باید با احتیاط بسیار خواند. صفحات نوشته‌های او، خصوصاً صفحات رساله، چنان مملو از مطلب‌اند (او چیزهای متفاوتِ بسیاری را به شیوه‌هایی بسیار متفاوت و با ربط و نسبت‌هایی بسیار متفاوت می‌گوید) و چنان زیاد به آنچه قبلاً گفته است بی‌اعتنایند که سخت بتوان قاطعانه گفت او این یا آن آموزهٔ خاص را تعلیم می‌داد یا نمی‌داد. این باعث می‌شود که همهٔ فلسفه‌ها را بتوان به‌آسانی در نزد هیوم یافت یا با قراردادنِ یک گفتهٔ او در برابر گفتهٔ دیگرش، اصلاً نتوان هیچ فلسفه‌ای نزد او یافت.

باید به نکتهٔ دیگری هم دربارهٔ هیوم پرداخت که رنگ و بوی نیوتنی نظریات اوست. این خصوصیت به نوعی طبیعت‌گرایی می‌انجامد که روش‌شناختی است. روش‌هایی که در حصول معرفت ما به جهان طبیعی موفق بوده‌اند باید در حوزهٔ امور ذهنی نیز اعمال شوند. هیوم همچنن برنامه‌ای تبیین‌گرانه را دنبال می‌کند که عملکردهای ذهن و شکل‌گیریِ برخی باورهای کلیدی را تبیین می‌کند، از این راه که به مؤلفه‌هایی حداقلی‌تر و دسترس‌پذیرتر، متوسل می‌شود. هیوم با توسل به تداعی ایده‌ها می‌کوشد این مطلب را تبیین کند که چرا باور به توان‌های علّی، خودهای پایدار، مکان و زمان و جهان خارج در ما شکل می‌گیرد.

این کتاب بخشی از مجموعه‌ای‌ با عنوان متون‌محوری فلسفه است که بناست با توضیحاتی کوتاه و روشن، گرچه نه‌ ابتدایی، مهم‌ترین آثار تاریخ فلسفه را به خوانندگان معرفی و آن‌ها را برای مواجهه با خود این متون آماده و ترغیب کند.