مزدک

«مزدك» رمان تاریخى بسیار موفقى است كه با اتكا به واقعیت‌هاى تاریخى و با بهره گرفتن از زبان گویا و بى‌محدوده رمان، چگونگى جنبش بزرگ مزدك و زمینه‌هاى اجتماعى و تاریخى آن را بازمى‌گوید. در این كتاب خواننده نه‌تنها با تاریخچه جنبش مزدكى كه همچنین با شرایطى كه این نهضت در آن پدید آمد و گسترش یافت، آشنا مى‌شود. تاریخچه خود این جنبش را تا حد گسترده‌اى مى‌شناسیم؛ و به‌ویژه در سال‌هاى اخیر بسیار كتاب‌ها در این باره در ایران انتشار یافته است. اما چگونگى دورانى كه نهضت مزدك در آن شكل گرفت هنوز كمابیش ناشناخته و آمیخته با حدس و گمان بسیار است. این رمان به‌ویژه به شناخت این جنبه از تاریخچه كمك مى‌كند. در واقع، استفاده از زبان رمان، كه در عین حال به پیروى هرچه بیشتر از واقعیت‌هاى تاریخى پایبند باشد، به نویسنده توانایى داده تا بسیارى از گمان‌هاى پژوهشگران درباره شرایط اجتماعى آن دوره را جسمیت بخشد و در قالب رویدادهاى هر روزه‌اى درآورد كه خواننده با شناخت آن خود را در گرماگرم زندگى اجتماعى‌اى حس مى‌كند كه جنبش مزدكى در آن زاده شد، گسترش یافت و سرانجام سركوب یا دچار كجروى شد. شگرد نویسنده «مزدك»، در تعبیر آشنا ولى اختلاف‌آمیز «رمان تاریخى» نهفته است، و در تضادى كه به نظر مى‌رسد میان تاریخ و رمان وجود داشته باشد؛ چرا كه تاریخ قاعدتآ بازگویى و یا دستكم كوشش براى جستجوى واقعیت است، حال آنكه رمان، بنا به سرشت خود، آفرینش مجموعه‌اى از رویدادهاست كه الزامآ با واقعیت سازگار نیست. و شاید چگونگى تلفیق، و میزان تركیب دو عنصر «واقعیت» و «تخیل» است كه هم آن تضاد را آشتى مى‌دهد و هم رمان تاریخى را، چه از نظر تاریخى و چه از دیدگاه یك وسیله بیان ادبى، قابل پذیرش مى‌كند. كتاب «مزدك» موریس شیماسكو نمونه بسیار موفقى از این تركیب و آشتى است. در این كتاب، واقعیت‌هاى عمده تاریخى با امانت بازگو شده و شخصیت‌هاى اصلى رویدادها همه شناخته شده‌اند. آئین‌هاى دربار، مناسبات طبقات یا رسته‌هاى جامعه ساسانى، روابط بحران‌آمیز و پیچیده امپراتورى ساسانى با همسایگان بیزانسى و تورانى آن، دادوستد گسترده ایران در صحنه اقتصاد جهانى آن روزى، ویژگى‌هاى نظامى، سیاسى، مذهبى و اجتماعى ایران همه با دقت بسیار براساس آخرین پژوهش‌ها نگاشته شده است.