زمینه های اجتماعی انقلاب ایران

حسین بشیریه، استاد دانشگاه سیراکیوز نیویورک،کتابی تحت عنوان «دولت و انقلاب در ایران» با انتشارات سن‌مارتین منتشر کرد که تز دکترای او بود. به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری ایران بالکان (ایربا) به نقل از شرق، او در این کتاب که یکی از مهم‌ترین تحلیل‌های موجود درباره انقلاب 57 است، به بررسی نقش دولت در تاریخ معاصر ایران و علل و زمینه‌های سیاسی و اجتماعی‌ انقلاب پرداخته است. حال با گذشت بیش از 30سال از چاپ اول این کتاب به انگلیسی، ترجمه فارسی آن تحت عنوان «زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران» ازسوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شده است. این کتاب‌ با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی می‌کوشد ورای علایق فکری و روشنفکری، تبیینی عینی و علمی از امر انقلاب ارائه دهد. ازاین‌رو، بشیریه در تحلیل خود، نخست با رویکرد تاریخی تا دوره قاجار به عقب برمی‌گردد و نشان می‌دهد در دوره قاجار‌ها، ساختارهای دولت سنتی به‌تدریج ازهم فروپاشیدند و این امر باعث شد ساختار اجتماعی پس از مشروطه را طبقاتی مثل اشراف زمین‌دار، علمای بلندپایه و بورژوازی فرادست نوظهور، خرده‌بورژوازی ملی بازار، خرده‌بورژوازی حقوق‌بگیر، طبقه کارگر و دهقانان تشکیل دهند، اما در نظر بشیریه، دوره پس از سقوط رضاشاه با فعال‌سازی سیاسی سریع مردم در اثر بسیج حزب توده و گسترش بورژوازی تجاری ملی، به‌عنوان بخش اصلی بلوک قدرت، مشخص می‌شود. به‌دنبال سقوط مصدق، بلوک قدرت از سوی طبقه بالا اشغال می‌شود و قدرت شاه به حمایت از نخبگان نظامی و طبقه زمین‌دار وابسته می‌شود. براین‌اساس، به باور بشیریه، ظهور رژیمی تمامیت‌خواه و اقتدارگرا در دوره پهلوی‌دوم، خشم منتقدان زمین‌دار، تاجر و روحانی را برانگیخت و در عمل به منازعه‌ای آشکار میان ارتش و اپوزیسیون بدل شد. بشیریه در این کتاب علاوه‌بر پرداخت تاریخی انقلاب ایران، با استفاده از آرای متفکرانی چون پولانزاس، آنتونیو گرامشی و کرین برینتون، تحلیلی چندسویه از انقلاب ارائه می‌دهد و می‌کوشد با مفاهیمی مثل بلوک قدرت، نیروی هژمونیک، دولت پاتریمونیال و دوره ترمیدور سلاح کارآمدی برای بررسی انقلاب پیچیده‌ای، همچون انقلاب ایران فراهم کند. درواقع پروژه بشیریه در این کتاب، تاریخ و جامعه‌شناسی سیاسی را هم‌زمان پیش می‌برد. ازاین‌رو، در تمام فصول کتاب، بشیریه در تلاش است نشان دهد انقلاب57، چگونه به وقوع پیوست و ماهیت منافع گروه‌های دخیل در انقلاب چه بود. همچنین می‌کوشد تحلیلی از ویژگی‌ها و مشخصات دولت برآمده از منازعات داخلی ارائه دهد و ازاین‌طریق رابطه دولت با طبقات و گروه‌های مختلف اجتماعی را نشان دهد و اینکه آیا منازعات سیاسی درونی تأثیری بر ساخت دولت داشته است یا نه. از فصل‌های این کتاب می‌توان به «تحول ساختار دولت»، «رژیم قدیم: حکومت پادشاهی»، «خیزش ایدئولوژی انقلاب: احیای ناسیونالیسم اسلامی»، «بحران اقتصادی و بحران دیکتاتوری» و «به‌سوی بازسازی دولت» اشاره کرد.