رویای شیفتگان

وقتی به علت کهولت سن درگذشت، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به درخواست خانواده اش برای به خاک سپردن او در قطعه نام آوران پاسخ مثبت داد؛ اما مهدی چمران که به صندلی ریاست شورای شهر تکیه زده بود، علیرغم موافقت برخی از اعضای موثر شورای شهر با این تصمیم مخالفت کرد. شاید اگر از خود احسان نراقی می‌پرسیدند، چندان علاقه‌ای نشان نمی‌داد که در میان نامدارانی که با چنین ملاک‌هایی انتخاب می‌شوند، جایی هم برای او در نظر گرفته شود. خاصه اینکه او نه یک بار که دو بار نشان لژیون دونور را از دو رئیس جمهور فرانسه گرفته بود و تنها ایرانی بود که به مقام معاونت یونسکو رسیده بود و با چهره‌های بنامی در جهان نشست و برخاست کرده بود.

احسان نراقی از تبار روحانیون بنام تشیع در نراق بود و او را از نوادگان ملامهدی فاضل نراقی صاحب کتاب جامع‌السعادات خوانده‌اند. روایت است که گزارش‌های ساواک درباره احسان نراقی از شخصیتی منتقد اما بدون خطر حکایت داشت. چنین تحلیلی در مورد او صادق به نظر می‌رسد چرا که این رویکرد از منش و روش احسان نراقی نشأت می‌گرفت که در عین عملگرایی با تندروی مغایرت داشت، چه در دوران پهلوی و چه در سالهای کنونی به اصلاح سیستم بدون تغییرات تند و انقلابی اعتقاد داشت. به دلیل همین ملایمت، استقلال رای و نظر خود را همواره و در هر شرایطی حفظ کرد.

جامعه‌شناسی بود که به واسطه خاستگاه جهان سومی‌اش، ناگزیر از پرداختن به سیاست بود؛ هرچند که به لحاظ درونی گرایشی نیز به فرهنگ، اندیشه و تاریخ ایران و جهان داشت. قریب به بیست عنوان کتاب، کارنامه تالیفی او را تشکیل می‌دهند که تازه‌ترین آن با عنوان «رویای شیفتگان» اخیرا به همت نشر ثالث به بازار آمده است. کتابی که از قضا به روشنی نشان‌دهنده وسعت دانسته‌ها و مطالعات اوست.

چنان که ویراستار کتاب در جایی اشاره‌ای کوتاه به آن داشته، احسان نراقی در سالهای آخر عمر چشم انتظار دو کتاب آخر خود بود که یکی از آنها منتشر شد اما این یکی (رویای شیفتگان) به دلیل مشکلات ممیزی و طولانی شدن روند صدور مجوز چنان طولانی شد که به عمر او قد نداد و قریب به چهار سال بعد از درگذشتش کتاب «رویای شیفتگان» امکان انتشار پیدا کرد.

این کتاب حاصل گردآوری مقالات و نوشته‌های گوناگون او و همچنین گفتگوهای پراکنده‌ای است که در نشریات مختلف با احسان نراقی صورت گرفته است. بر این اساس خالی از فایده نبود اگر «رویای شیفتگان» از مقدمه‌ای برخوردار بود تا مخاطب علاقمند دریابد که این مقالات از کجا و چگونه بدین کتاب راه یافته‌اند. با این حال با توجه به آماده بودن کتاب در زمان حیات نویسنده می‌توان نتیجه گرفت این آثار توسط خود او یا با نظارت خودش در قالب این کتاب سروشکل گرفته‌اند.

به هر روی کتاب در شکل فعلی از دو بخش تشکیل شده است؛ نخست بخش نوشته‌ها و مقاله‌ها و بخش دوم مصاحبه‌ها و گفتگوها. به این ترتیب کتاب حاضر مقالات و گفتگوهایی را که تا پیش از این در کتابها و نشریات پراکنده بوده‌اند و یا حتی برخی در قالب مقالات ارائه شده در کنگره‌ها قرار گرفته و از این منظر دسترسی به آنها به دشواری امکان پذیر بود یک جا در اختیار علاقمندان آثار احسان نراقی قرار داده است.