نا گفته ها

این روزها کمتر کسی از قشر کتابخوان و دانشجو را میشناسی که حداقل یک بار کتاب جامعه شناسی خودمانی را حتی به صورت اجمالی نخوانده باشد. حسن نراقی با این کتاب بیشتر معرفی شد شاید حتی سفرهای پی درپی او به شهر ها و کشورهای دیگر و یا قلم زنی هایش در روزنامه ” میزان” به این خوبی نمی توانست نراقی را معرفی کند….. از دیگر کتابهای نراقی می توان از چکیده تاریخ ایران و پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی نام برد. در ناگفته ها میرابراهیمی سعی دارد تا با کالبد شکافی گام به گام جامعه شناسی خودمانی خواننده را در فضای پرسش و پاسخ با خود همراه کرده و نکات جدیدی را برایش روشن کند. این مصصاحبه از جنس روزنامه نیست تا فقط مصاحبه شونده را به چالش بکشاند، بلکه به جرات می توان گفت سوال هایی است که ذهن بیشترخوانندگان کتاب را به خود مشغول کرده است. پرسش و پاسخ ها حول محور کتاب می چرخد، اما این بار ریز بینانه تر از چرایی نگارش کتاب پرسیده می شود. گفتگوها در پنج بخش خلاصه شده‌ست: گفتگوی اول: چرا جامعه شناسی خودمانی ایده نگارش «جامعه شناسی خودمانی» آن جا به ذهن نویسنده رسیده که به دنبال دلایل عقب ماندگی ها و ناکامی ها ذره بین برداشته و بین افراد جامعه می رود و رفتارهایش را مورد بررسی و واکاوی قرار میدهد، یک گام به عقب بر میگردد و تاریخ را بازنگری می کند، دستگاه های دولتی را بررسی کرده و حتی دامنه مطالعاتش را گسترش داده و از آثارجمال زاده و مهندس بازرگان هم بهره برده است. نراقی از این دو نویسنده به عنوان پیشکسوت و بنیان گذار ایده هایی مانند مکتب «انتقاد از خود» و یا «خود باز نگری» یاد می کند. کتاب های «خلقیات ما ایرانیان» و «سازگاری ایرانی»، «نجات من» و «چرا عقب مانده ایم» اثر دکتر علی محمد یزدی را الهام بخش دانسته و به صراحت می گوید این دو کتاب مایه علمی قوی تری در مقایسه با کتاب «جامعه شناسی خودمانی» دارند. در نهایت به این جا می رسد که ریشه همه این ناکامیها در خود ما است. در بخشی از کتاب می گوید بی فرهنگی وجود ندارد، بلکه باید با در نظر گرفتن معیارهای متداول و پیشرفته روز فاصله ها را از بین برد. نراقی، نقش ابزارهای ارتباطی را در اصلاح فرهنگی موثر دانسته و متاسف از این است که دست اندرکاران به برخی مسئولیت ها با وسواس نگاه کرده و بعضی دیگر را بی تفاوت از کنارش می گذرند. برای رسانه های مکتوب نقش واسطه ای قائل است و معتقد است باید عادت کنیم قضاوت های مان را به صورت سیاه و سفید درنیاوریم. او درباره تاثیر فرهنگ کشورهای مدرن می گوید: فقط این ما نیستیم که از فرهنگ کشورهای دیگر خصوصا غرب تاثیرمی پذیریم بلکه این تاثیر دوسویه است، و اندازه آن با دستور و بخشنامه تعیین نمی شود و جذابیت فرهنگ مدرن است که خودش را به ما تحمیل می کند و با زور نمی توان جلوی ورود و یا صدورش را گرفت. او ادامه می دهد با هجمه فرهنگی غربی باید آگاهانه و علمی برخورد کرد، اگر مقاومتی هم قرار است انجام بگیرد باید عاقلانه باشد، حتی در بعضی موارد نباید مبارزه ای در بین باشد. گفت و گوی دوم: سیری در زمینه های اجتماعی روابط عادی و کم اهمیت اجتماعی افراد یکی از سوژه هایی است که نویسنده به آن پرداخته است. زیرا اعتقاد دارد آدم ها خصوصیات مختلفی دارند، اما در مجموع از کل اجزا تشکیل شده اند. یعنی شخصیت اجتماعی یک ملتی ترکیبی است. نقش خانواده و آموزش و پرورش را پررنگ و فعال می داند. وقتی حرف از انتقاد می شود اعتقاد دارد: صحبت از انتقاد را نباید متوقف کرد، زیرا خراب کردن و ویران کردن موضوع مورد انتقاد به امید آن که چیزی کاراتر و بهتر جایش ساخته شود، خیلی هم خوب است، اصلا جوهر نوشته هایش انتقاد است، منتهی انتقاد از خود که برای بعضی ها سنگین است. بحران های امروزی جامعه را به دو دسته تقسیم می کند: یکی بحران هایی که دست خود ما نیست مانند بلایای طبیعی و بیماری ها و…که تا حدی شاید بتوان پیش بینی و جلوگیری کرد. اما دومی که درصد بزرگتری را شامل می شود، به خود شخص و جامعه باز می گردد. گفت و گوی سوم: مباحث سیاسی و اقتصادی حسن نراقی مباحث سیاسی و اقتصادی را دسته بندی کرده و نقش حکومت را در طول تاریخ موثر می داند. اما این تاثیر هم شدت و ضعف داشته و هم خوب و بد. ولی درهر شرایط نسبتا ماندگار تبلور معدل همان مردم تحت حکومتشان بوده است و لا غیر. وی نقش سیاستمداران در رویکردهای منفی را اینگونه توضیح می دهد: آنها مثل خود ما هستند، بعضا هیجان زده می شوند. بیشتر از فردای ما به فکر امروز خودشان هستند. روایت او از نقش اقتصاد در پیدایش خصایص ناپسند اینگونه است: پایه های اقتصاد ایران بیشتر بر مبنای کشاورزی بوده است، آن هم کشاورزی نه چندان کارآمد، کشاورزی شانسی که کنترلی روی آن نیست. اقتصاد نه اگر پایۀ همه چیز، ولی پایه بسیاری از مولفه هاست و می تواند خوب یا بد باشد. گفتگوی چهارم : حواشی نراقی درباره دلیل کم حجمی کتابهایش می گوید: عمدا کم حجم هستند. از کتاب سازی بدم می آید. خواننده حوصله خواندن کتاب با صفحه زیاد را ندارد. به در خواست خوانندگان جامعه شناسی خودمانی برای ادامه کار و ارائه راه حل توضیح می دهد: من خودم را در حدی نمی بینم که ادعای درمان داشته باشم، درد را دیدن با معالجه کردن فرق دارد. در نهایت به خوانندگان کتابش «پی نکته ها» را توصیه می کند که بعضی خصلت‌های‌مان را ریشه یابی کرده است. مثلا اگر زیادتر از حد معمول دروغ می گوییم ریشه در عدم « شجاعت اخلاقی» ما دارد و… . از نگرشش درباره نگاه مطلق سیاه و سفید سخن می گوید و به این نکته اشاره می کند: ریشه ی بسیاری مشکلات در همین سفید و سیاه دیدن است. باور دارم بیش از حمله مغول و عرب، خودمان به خودمان ضربه زده ایم. گفت و گوی پنجم: عدالت و آزادی همه تلاش بشر از بکارگیری روشهای مختلفی مانند دموکراسی، سوسیالیسم، کمونیسم و… برای پیشبرد عدالت و آزادی بوده است. وی مدیریت داخلی کشور را مورد ارزیابی قرار داده و معتقد است: اکثریت مدیران داخلی ما از طریق ارتباطات برای مشاغل مختلف انتخاب می شوند و صلاحیت کافی برای مشاغل شان را ندارند. نراقی دلیل شاد نبودن ایرانی ها را سطح توقع بالا و کارکرد کم بیان می کند و در نهایت چون نمی توانند همه نیازهای‌شان را برآورده کنند، نارضایتی و بعد هم افسردگی به دنبال دارد. در این بخش از اهمیت شادی برای جوانان سخن می گوید، اما فکر می کند جوانان امروز ما با مشکلات زیادی دست به گریبان هستند؛ از جمله بیکاری حتی در صورت داشتن تحصیلات بالا. در جایی که حرف از تساوی حقوق زن و مرد است راه حلی که برای آن پیشنهاد می کند راه حل ریشه ای است، نه به شکلی که امروز شاهدش هستیم. در آخر هم مرگ را تنها پدیده مشترک بین تمام ابنای بشر می‌داند؛ سرنوشت قطعی و محتومی که معمولا اکثر مردم از آن می ترسند و عده بسیار معدودی هم به انحای مختلف به استقبالش می روند.