روابط بین الملل به عنوان قلمروی از حیات اجتماعی در سطح جهانی از جذابیت زیادی در میان قشرهای فرهیخته و علاقه مند به موضوعات عمومی برخوردار است . به نظر می رسد که کم و بیش هرکسی باهر نوع پیشینه تحصیلاتی و با داشتن سطحی از آگاهی عمومی می تواند در مورد مسائل بین المللی…

نئولیبرالیسم یکی از آن ایسم‌­هایی است که در کشور ما بد فهمیده شده است. سرنوشت آن بی‌شباهت به سرنوشت لیبرالیسم در اوایل انقلاب اسلامی نیست. در آن زمان، بدون فهم درستی از لیبرالیسم، بیشتر از آن به‌مثابه یک فحش و برچسب برای افراد استفاده می­‌شد. در این زمان هم باز بدون فهمی صحیح، البته این بار از نئولیبرالیسم، بیشتر از آن به‌مثابه یک ناسزا برای اشخاص استفاده می­‌شود. شگفتا که در این بین بعضاً کسانی را نئولیبرال معرفی می­‌کنند که کوچک‌ترین نسبتی با آن ندارند. شوربختانه، این بدفهمی­‌ها را بعضاً در بین اساتید دانشگاه و دانشجویان شاهدیم و حتی برخی از آن­ها تا آنجا پیش رفته‌­اند که نئولیبرالیسم را مقصر تمام مشکلات و بلایای ارضی و سماوی دانسته، شعار مرگ بر نئولیبرالیسم سر می­‌دهند. از این رو، ضرورت کتاب­‌ها و مقالاتی که نئولیبرالیسم را با نگاهی غیرایدئولوژیک تبیین کنند، احساس می­‌شود.

کتاب حاضر در شش فصل و با زبانی ساده و همه­‌فهم نئولیبرالیسم را کرده، تأکید می­‌کند که ما تنها یک نوع نئولیبرالیسم نداریم. البته همۀ آن­ها در مجموعه‌ای از اصول مشترکتد، اما تفاوت­‌هایی نیز دارند. کتاب از موج­‌های اول و دوم نئولیبرالیسم می­‌گوید و به ظهور و بروز نئولیبرالیسم در سرتاسر دنیا می­‌پردازد: از آمریکا و اروپا گرفته تا آسیا و آفریقا. در فصل آخر نیز بحران­‌های نئولیبرالیسم را بررسی می­‌کند.

«در کشورهای اروپای شرقی تفاوت بین «ما» و «من» بسیار فراتر از تفاوتی صرفا در دستورزبان است. من همراه این «ما» بزرگ شدم. در مهدکودک، در مدرسه، سر کار. با گوش دادن به سخنرانی سیاستمدارانی که می‌گفتند: «رفقا، ما وظیفه داریم…» و ما رفیق‌ها همان کارهایی را می‌کردیم که به ما می‌گفتند. فردی که از یک جامعهٔ توتالیتر بیرون می‌آید با «نه» گفتن است که مسئولیت فردی و ابتکارعمل را می آموزد. و این راه با گفتن «من» شروع می‌شود…»
«کافه اروپا» مجموعه مقالات دیگری است از خانم اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه نگار و نویسندهٔ کروات که پیش از این کتاب «کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم» از او در این مجموعه منتشر شده است. این مقالات شرحی از زندگی مردم اروپای شرقی در سال‌های پس از فروپاشی کمونیسم و تجربهٔ مردم کرواسی پس از استقلال این کشور است.
دراکولیچ تصویرگر تیزبین جوامعی در حال گذار است. روایت‌های او با جزئیاتی شگفت، تامل برانگیز و صمیمی، شبیه نامه‌هایی است که دوستی برایمان نوشته است. نامه‌هایی که تصویری ملموس از همهٔ تناقض‌ها، سردرگمی‌ها و تحولاتی به دست می‌دهد که مشخصهٔ دوران گذار به دموکراسی است.
مقالات گیرا و جسورانهٔ دراکولیچ در واقع تلنگری است به شهروندان کشورهای اروپای شرقی پس از کمونیسم، برای اینکه مسئولیت ‌نقشی را که در جامعهٔ مدنی جدید برعهده دارند، بپذیرند.
دراکولیچ ریشهٔ بسیاری از مشکلات کنونی‌شان را در این می‌بیند که مردم این کشورها تحت‌تاثیر سال‌ها زندگی در حکومت‌های توتالیتر مسئولیت فردی‌‌شان را به کلی فراموش کرده‌اند. او می‌گوید، «ما مردم دنیای کمونیسم هنوز از نظر سیاسی مثل کودکانی نابالغ هستیم، نیازمند پدری که از ما مراقبت کند تا دیگر لازم نباشد خودمان مراقب خودمان باشیم.»
دراکولیچ نه تنها یک مشاهده‌گر دقیق وقایع اروپای شرقی که یک مشاهده‌گر حساس وضعیت انسان‌‌ است، و کتاب‌های او فراتر از موضوع خاصش، تحلیل‌هایی قابل توجه از احساسات و تجربه‌های انسانی است.

«من سفر کردم تا این تغییرات بعد از انقلاب را از نزدیک خصوصاً در زندگی زنان کشورهای مختلف ببینم. من با زنان در آشپزخانه‌هایشان نشستم و آنها از زندگی‌شان، از بچه‌هایشان و از مردانشان برایم حرف زدند و من دیدم طرح کلی زندگی‌هامان تقریباً عین هم است. ما زن‌ها چشم‌انداز مشترکی در زندگی داشتیم که با چشم‌انداز مردها متفاوت بود. ما از پایین به مسائل نگاه می‌کردیم و چشم‌اندازمان ساده و پیش‌پا‌افتاده بود، اما امر سیاسی یعنی امر پیش‌پا افتاده…»
«کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم» مجموعه مقالاتی است از اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه نگار و نویسندهٔ کروات؛ این روایت‌های گیرا و خواندنی، حاصل تجربه‌های شخصی او و مشاهداتش از زندگی دوستان و آشنایانش در دیگر کشورهای اروپای شرقی تحت حکومت‌های کمونیستی است.
جذابیت اصلی کتاب در این است که دراکولیچ ماهرانه، تحلیل‌هایی تامل برانگیز و انتقادی را با جزئیات زندگی روزمره درهم می‌آمیزد: شگفتی دختربچه‌ای که برای اولین بار یک عروسک خارجی می‌بیند؛ نحوهٔ شستن رخت‌ها در خانه؛ زندگی یک استاد دانشگاه در آپارتمانی تنگ و شلوغ بی‌هیچ حریم خصوصی؛ دیوارهای رنگ و رو رفته و …
دراکولیچ کمونیسم را چیزی فراتر از یک ایدئولوژی یا شکل حکومت می‌بیند، از دید او کمونیسم یک وضعیت ذهنی است که به این راحتی‌ها از ناخودآگاه جمعی کسانی که تحت این حکومت زندگی کرده‌اند زدوده نمی‌شود.
برای مردم دنیای کمونیسم شعار «امر شخصی، سیاسی است» به معنای واقعی کلمه صدق می‌کرد. دراکولیچ که خود در یوگسلاوی بزرگ شده، می‌نویسد: «اینجا از همان اوایل جوانی می‌فهمید که سیاست مفهومی انتزاعی نیست، بلکه نیرویی است عظیم که بر زندگی روزمرهٔ مردم تاثیری تعیین کننده می‌گذارد…. ما برای اینکه بتوانیم ادامه بدهیم، می‌بایست قلمروهایمان را تقسیم می‌کردیم و مرزی بین زندگی خصوصی و حوزهٔ عمومی می کشیدیم. حکومت می‌خواست همه چیز عمومی باشد… اما هرچیز عمومی متعلق به دشمن بود.»
این روایت‌های گاه تراژیک و گاه طنزآمیز بهتر از تحلیل‌های تئوریک، می‌تواند وضعیت سیاسی و ذهنیت‌ افراد در حکومت‌های استبدادی را برای ما به تصویر بکشد.