درباره سبک و شیوه زندگی مردم اصفهان در مدت زمانی که این شهر پایتخت صفویان بود، چه می‌دانیم؟ می‌دانیم که در پیِ اصلاحات سیاسیِ شاه عباس، شهر اصفهان بازسازی شد و حتی گسترش پیدا کرد، اما درباره ماهیت الگوهایی که در آن عصر از ناحیه قدرت شکل می‌گرفت چه می‌دانیم!؟ همان الگوهایی که تعیین‌کننده سبک زندگی در قلمرو روزمره بود؛ به عنوان مثال، آیا در این عصر از وجود شرایطی که منجر به شکل‌گیریِ خرده‌فرهنگ‌های مختلفی (حداقل در برخی از شهرهای بزرگ) شد، خبر داریم؟ یا آیا از لای درزهای گزارش‌های تاریخی، توانسته‌ایم گروه‌هایی از زنان یا مردانی را ببینیم که در دامان آزادسازیِ فرهنگیِ مورد تقاضای دیوان‌سالاری شاه عباسی، به منظور خاصی پرورده می‌شدند؟ از آنان چه می‌دانیم؟ اصلا پراکنش و اسکان گروه‌های مختلفِ اجتماعی از سوی شاه عباس، چه نقشی در سبک و شیوه زندگی و همچنین دیوان‌سالاریِ نوظهور وی داشتند؟ و در این میان، آیا به سازوکار انسجام ‌بخشی فکر کرده‌ایم که در غیابش هر آن امکان داشت فرقه ‌های گوناگون شهری ـ محلی، موجب از هم پاشیدگی شهر اصفهان شوند؟ تا جایی که می‌دانم، درباره تاریخ، معماری و شهرسازی اصفهان مطالب زیادی نوشته شده است (که همگی هم بیانگر اهمیت این شهرند)، اما واقعیت این است که در حیطه علوم انسانی کار چندانی درباره این شهر و ساکنین آن، انجام نگرفته است. و این همان‌ جایی‌است که کارگاه مطالعاتی کتاب حاضر برپا شده است. یافتن پتانسیل‌هایی که به لحاظ اجتماعی، آفریننده شهر اصفهان عهد صفوی بود. اکنون لازم است به لحظه‌ای اشاره کنم که اساس مطالعه حاضر در ذهنم شکل گرفت . زمانی که کتاب «در جستجوی فضاهای گمشده» ی زنده یاد داریوش شایگان را می‌خواندم. در جایی از آن اثر، شایگان بدون بررسی شرایط اجتماعی، این ایده را می‌پروراند که «طرح شهرسازیِ شهری چون اصفهانِ دوره صفوی، بدون آگاهی از صورت مثالین باغ بهشتی که همواره منبع الهام هنر ایرانی بوده است، نمی‌توانست ریخته شود» ؛ کتاب به اتمام رسید اما ذهن من به شدت درگیر مسئله‌ای بود که در پسِ توصیف شایگان از شهر اصفهان، نشسته بود: چگونگیِ مناسبات اجتماعی و فرهنگیِ قدرت و نیروی انسانی در شهر اصفهانِ عصر صفوی. شهری که به تعبیر شاعرانه دکتر شایگان، نمونه‌ای از «صورت مثالین باغ بهشت» بود. تمایل به شناخت نحوه‌های بودن، سبک زندگی، دیدگاه و شیوه‌هایی که انسان‌ِ نوعی آن عصر بر اساسش با خود، دیگری، شهر و جهان رابطه برقرار می‌کرد، ذهنم را سخت مشغول به خود کرده بود. زیرا با توجه به تجربه‌، یقین داشتم که در پسِ آن تصویرِ مجذوب کننده‌ ی‌به اصطلاح «بهشتیِ» شایگان، انسان و جامعه‌ای وجود دارند که به عکس عمیقا استوار بر زمین ‌اند: وابسته و برخاسته از شرایطی کاملا مادی که از ویژگی ‌های مهمش می‌توان به ستیز و نزاع اجتماعی و سیاسی برای بقا و قدرت اشاره کرد. پس ذهنم به جستجوی امکاناتی برآمد که می‌توانست به طور نسبی مشخص‌کننده انسانِ نوعیِ عصر صفوی در اصفهان باشد. همانی که در ساختارهای مبتنی بر قدرت‌های موجود در قلمرو فرهنگی و اجتماعی، (همچون تمامیِ وجودهای ((existence)) تاریخی و اجتماعی در هر عصر و زمانه ‌ای)، گریزی از هستیِ دیالکتیکی ‌اش ندارد و از این‌رو به میزانی که خود برآمده از فضای سُنن و آداب اجتماعی و فرهنگیِ جامعه زیستی ‌‌اش بود، از طریق نحوه زندگی ‌اش نیز (که مالامال از کُدهای قدرت‌گذاری شده زمانه‌ی خود بود)، عنصری کوشا و جدی در بازتولید ساختار اجتماعی و فرهنگی‌ اش به شمار می‌آمد..؛ اما نکته جالب این‌جاست که هرچه دامنه مطالعات وسیع‌تر و عمیق‌تر می‌شد، متوجه خرده‌فرهنگ‌هایی می‌شدم که همگی برآمده از آزادسازیِ فرهنگی اصلاحات شاه عباسی بودند، و هر کدام می‌توانستند نحوه‌‌ی بودنِ گروه‌ هایی مشخص از ساکنین شهر اصفهان را ارائه و نمایندگی کنند.

« كریستین پرایس » معتقد است هنر اسلامی با برخورد با تمدن سائر ملل شكوفا شده است . او می گوید :

« چیرگی اعراب بر جهان ایشان را با پیشه و هنر آشنا ساخت ، بیابان گردان كه پیوسته در چادرهای پشم بز زیسته بودند ناگهان دیدند فرمانروای شهر های پهناور گشته اند ، پرستش گاه های یونانیان و رومیان و كاخهای ایرانیان و كلیساهای بیزانس را با موزائیكهای زرین دیدند ، گوهرهای درخشان و فلز كاری و ظروف شیشه ای و سفالهای نقاشی شده و عاج های كنده كاری و ابریشم با نقشهای جالب بدست ایشان افتاد . »

هنر اسلامی در حقیقت بر اساس و پایه هنر كشورهایی شكل گرفته است كه در طی سده های متمادی دارای هنر و تمدن كهنسال بوده اند . در مورد چگونگی شكل گیری و تحول هنر اسلامی باید گفت كه مسلمانان با هر ملتی كه روبه رو شدند و هر سرزمینی را كه فتح كردند ، عناصری از فرهنگ آن ملت و سرزمین را گرفتند و اختلاف مذهب ونژاد و اقوام را نادیده پنداشتند .

هنر اسلامی هنر نقش مطلق است . هنری است تزئینی و تجریدی ، نه هنر نمایش طبیعی و ظاهری اشیاء .

یكی از خصوصیات عمدۀ هنراسلامی « وحدت » است و این وحدت در خوشنویسی و تزئینات بسیار مشهود و مشخص می باشد . در هنر اسلامی ، وحدت محتوا ، تنوع شكل را كه ناشی از گوناگونی سنتهای فرهنگی و هنری جوامع مختلف است ، تحت الشعاع خود قرار می دهد .

هنر اسلامی به یك معنا ، هنری تجریدی ( آبستره ) و عرفانی است و جوهر آن در قرینه سازی متجلی می شود .نظم تجریدی موجود در آن ، بازتابی از محتوای عارفانه ای است كه بر پایۀ بینش اسلامی شكل گرفته و گرایشهای عاطفی و هیجانی در آن جایی ندارد . از این رو ، هنر اسلامی با هنر مسیحی یا بودایی ، تفاوتی كلی دارد .

هنر اسلامی در بر گیرنده طیف وسیعی از هنرهای مختلف است كه در طی چهارده قرن گذشته توسط ملتهای مسلمان به وجود آمده و برای مقاصد كاربردی و تزئینی مورد استفاده قرار گرفته اند . به طور كلی ،معیار شكل گیری هنر اسلامی ، پالایش معیارهای هنری سابق و مطابقت با آیین جدید بوده است .