تب خلافت داعش. دامس. القاعده بوکوحرام و طالبان در سپیده دمان سده ی 21

از نخستین باری كه از نسل كشی آلمانی‌ها باخبر شدم با خودم می‌اندیشیدم كه چگونه افراد می‌توانند مرتكب چنین جنایاتی شوند. این پرسش ذهن مرا به خود مشغول كرده بود و در اكثر مطالبی كه در زمینه‌ی فلسفه می‌نوشتم بروز پیدا می‌كرد. درباره‌ی مسائل اخلاقی در ارتباط با گرفتن جان دیگران و كاربرد دانش ژنتیك چندین كتاب نوشتم. ربط این موضوعات به پروژة ایجاد حلقه‌های دفاعی مطمئن‌تر در برابر احیای سیاست‌های نازی نیازی به تاكید ندارد. ولی هنگامی كه درباره‌ی مسائل به‌ظاهر خنثی‌تر از قبیل هویت فردی می‌نویسیم، ناخواسته به سوی نوشتن درباره‌ی وحشیگری‌های اخیر انسان‌ها كشیده می‌شوم. بنابراین فكر كردم بهتر است به جای طرح این مسائل در حاشیه‌ی موضوعات دیگر، مستقیما درباره‌ی آن‌ها سخن بگویم. كتاب حاضر كوششی است برای بخشیدن بُعدی تجربی به اخلاقیات. من در این كتاب از اخلاق برای طرح پرسش‌هایی در برابر تاریخ استفاده كرده‌ام و سعی كرده‌ام متقابلاً از تاریخ برای ارئه تصویری از استعدادهای پنهان انسان استفاده كنم كه به اخلاقیات ربط پیدا می‌كنند. برای انجام این كار ناچار بوده‌ام بسیاری از مسائل و مباحث را با دیگرانی در میان بگذارم كه درك و دانش بیشتری از من در این زمینه دارند. امیدوارم لغزش‌های من انگیزه‌ای شود برای آنان تا این پروژه را به نحوی بهتر به پیش ببرند و به سرانجام برسانند.

هابسبام از ماركسیست‏هاى صاحب‏نام این عصر است و خوانندگانْ آثارش را با علمِ به این مسئله مى‏خوانند. نوشته‏هاى او ویژگى‏هایى دارد كه آن‏ها را شاید بیش از دیگران قابل تعمق مى‏كند. او از ابتدا موضع و جهان‏بینى خود را روشن مى‏كند و مى‏گوید كه دیدگاهش چیست. او به مبارزات طبقاتى (درون‏ملتى)، به نحوه‏ى كم‏رنگ شدن آن‏ها تحت‏تسلط دیدگاه‏ها و فشارهاى ناسیونالیستى، و به ضرورت‏هاى درونى دنیاى سرمایه‏دارى و عمل واقعى اقتصادى و سیاسى جهانى و حوادث و جنگ‏هاى جهانى توجه دارد، اما آن‏ها را معلول خواست این یا آن سیاست‌مدار و یا تصادفات بى‏دلیل نمى‏انگارد. او پس از شرح وقایع و رخدادها، برداشت شخصى خود را نیز اعلام مى‏كند. و این نكته‏اى است كه آثار هابسبام را برجسته و قابل اعتماد مى‏كند، و موجب مى‏شود هیچ صاحب‏نظرى نتواند از اثر او بگذرد و یا آن را نادیده بگیرد. عصر نهایت‏ها در واقع ادامه‏ى سه‏گانىِ مشهور نویسنده، قرن نوزدهم دیرپا، است. هابسبام در این كتاب، قرن بیستم را به سه مرحله یا حالت تاریخىِ كاملاً مشخص تقسیم مى‏كند: در دوران آشوب اولیه (“عصر فاجعه”، 1914 ـ 1945)، جهان سرمایه‏دارى لیبرالِ قرن نوزدهم به ورطه‏ى جنگ جهانى و بحران عمومى سقوط كرد. پس از آن، دوران میانى (“عصر طلایى”، 1945 ـ 1973) سر رسید كه در آن سرمایه‏دارىِ تجدید سازمان‏یافته واردِ مرحله‏ى گسترش بى‏سابقه شد. و سرانجام، این عصرِ طلایى به دوران سومى منتهى شد (“دوران فروریزش”، 1973 ـ 1991) كه مشخصه‏ى آن از دست دادن مجدد كنترل و سقوط نسبى بود.

این كتاب را در واقع می‌توان مكمل كتاب دیگر نویسنده، نظریه‌های اجتماعیِ كلاسیك، دانست. یان كرایب در این كتاب به نظریه‌ی اجتماعی پس از ماركس، وبر، دوركیم و زیمل می‌پردازد و تحولات آن را از جنگ دوم جهانی به بعد پی می‌گیرد. نویسنده در بخش یكم كه عنوان “مقدمه” را بر خود دارد، به بحث درباب تفكر نظری می‌پردازد. در بخش دوم “نظریه‌های كنش اجتماعی” را طرح می‌كند. در این بخش از كاركردگرایی ساختاری و آراءِ پارسونز، نظریه‌ی انتخاب عقلانی، كنش متقابل نمادین، جامعه‌شناسی پدیدارشناختی و روش‌شناسی مردم‌نگر و نظریه‌ی ساختاربندیِ آنتونی گیدنز سخن می‌رود. در بخش سوم كه “از كنش تا ساختار” نام دارد، ساختارگرایی، ماركسیسم ساختارگرا، پساساختارگرایی و پسامدرنیسم موضوع بحث هستند. در بخش چهارم كه “از ساختار یا كنش به ساختار و كنش” نام دارد، دیدگاه‌های مكتب فرانكفورت و یورگن هابرماس مورد بررسی قرار می‌گیرند. در پایان، در فصل كوتاهِ “نتیجه‌گیری: بازی كردن با اندیشه‌ها” نویسنده بار دیگر به بحث درباب نظریه می‌پردازد: چرا باید به مطالعه‌ی نظریه‌ی اجتماعی پرداخت؟ چگونه نظریه‌ی اجتماعی را به كار ببندیم؟ و در پایان به بررسی پدیده‌ی “شخصیت مدرن” می‌پردازد.