روشنفکری دینی: لیبرال یا دین مدار؟

در این کتاب، نویسنده به بررسی این موضوع پرداخته است که آیا روشنفکری دینی جریانی دین مدار یا لیبرال است. نتیجه گیری درست نویسنده این است که آن عده ای که بعنوان روشنفکر دینی مطرح هستند ، گفتمان غالب آنها، گفتمان لیبرالی است و در این چارچوب دربار دین صحبت میکنند و هدف آنها این است که دین را سکولار نمایند. وی نهایتا به این نتیجه می رسد که تنها گروه صحیح همان روحانیون نوگرا هستند که در گفتمان دین و با استفاده از منابع فقهی به دنبال نوگرایی با استفاده از اجتهاد واستنباط احکام از منابع دین هستند.

وی سه نسل روشنفکری دینی را در ایران بر می شمرد. گروه اول که پدر و بابا خوانده روشنفکران ایرانی هستند عبارتند از میرزا ملکم خان، میرزا فتحعلی آخوند زاده، میرزا یوسف خان مستشار الدوله، میرزا آقا خان کرمانی و میرزا صالح. و عقبه اینها تا زمان مشروطه و رضا خان ادامه داشت. این گروه بیشتر به دنبال نفی دین بودند مدرنیته را راه حل مشکلات می دانستند. و کسانی چون تقی زاده و کسروی و هدایت را نیز در بر میگیرد. گروه دوم که از کودتای 28 مرداد به بعد ایجاد شد مانند بازرگان، سحابی، و دیگران به دنبال آشتی دادن دین و مدرنیته بودند و بالاخره نسل سوم بعد از انقلاب اسلامی و کسانی چون سروش و دیگران است که با دید عقل گرایی و دید معرفت شناختی به مدرنیته نگاه میکنند و اینها هم به دنبال سکولار کردن دین هستند.

وجه مشترک همه اینها ، آن است که از گفتمان لیبرالی به دین نگاه میکند و به دنبال آشتی دادن دین با مدرنیته هستند.

در مقابل این جریان، گروه نوگرایان دینی بودند که از سید جمال الدین اسدآبادی شروع شد و در زمان مشروطه شیخ فضل الله نوری، مرحوم نائینی، طباطبابی و بهبهانی بودند. در زمان رضا خان، مدرس و در زمان پهلوی دوم، آیت الله کاشانی و تا حضرت امام خمینی. این گروه نوگرایان واقعی و نمایندگاه حقیقی روشنفکری هستند.