تاریخ شفاهی سیاست خارجی جمهوری اسلامی

نویسنده: محمد حسن روزی‌طلب
نشر:مرکز اسناد انقلاب اسلامی
توضیحات: اگر مدعی شویم که یکی از ارکان خروش مردم در طی چند دهه ی قبل از پیروزی انقلاب، سرخوردگی در حوزه ی سیاست خارجی بوده است سخن گزافی نگفته ایم؛ آن چنان که شعار «استقلال» در کنار «آزادی» تبدیل به مهمترین شعار جمهوری اسلامی شد.

سرخوردگی ایرانیان در مواجهه با قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای از قاجاریه آغاز شد؛ آن چنان که دیپلمات های ما آموختند در مقابل قدرت بیشتر به جای تاکتیک و نرمش، بیشتر کرنش کنند تا کشور دچار تضرر بیشتر نشود. از قراردادهای ترکمانچای و گلستان تا تعیین تکلیف و پذیرفتن انواع اولتیماتوم های خارجی، سکوت در برابر توهین بیگانگان به اعتقادات هم میهنان و حتی اشغال ایران توسط متفقین این سیاست بر دستگاه سیاست خارجی ما حکم فرما بود.

کار به جایی می رسید که حتی سیاستمداران ایرانی برای حل مشکلات داخلی و خارجی و افزایش تأثیرگذاری منطقه ای و بین المللی به جای تکیه بر داشته های ملی، دست به دامن نیروی سوم می شدند: از ارسال نامه به ناپلئون و درخواست کمک از وی تا کمک از لیاخوف روس تا تغییر موضع 180 درجه ای از انگلیس به آلمان و بالعکس و اجرای بند به بند نسخه ی آمریکایی تا …!

بسیاری می پنداشتند وادادگی ایران در مقابل بیگانگان و این نوع سیاست با پیروزی انقلاب اسلامی به نقطه آخر رسیده است. انتظار می رفت انقلابیون در قامت دیپلمات هایی باهوش و بادرایت با آزمون و خطا به الگویی نو از راهبرد سیاست خارجی برسند. اما سال ها بعد از پیروزی انقلاب یکی از مسئولین ارشد نظام که سال ها وظیفه ی مدیریت پرونده های حساس را به عهده داشته است و در مقطعی از تأثیرگذارترین افراد در تبیین سیاست خارجی کشور به حساب می آمد، بارها در مصاحبه ها و حتی کتاب خاطرات خود تأکید می کند: آمریکا بنز، اروپا پیکان و کشورهای عدم تعهد دوچرخه هستند و نگذاشتند ما سوار بنز شویم؟!
یعنی باز هم همان نگاه دیپلماسی قجری و تکیه به نیروی سوم!
گویا مسئولانی نظیر ایشان تا به حال به سر در وزارت خارجه نگاهی نیفکنده اند که«نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی».

البته همین دیپلمات های قجری همواره کوشیده اند تا دیپلماسی حرفه ای را موجب بدبختی یک ملت و جنگ و بحران معرفی کنند تا در سایه ی ایجاد هراس به بقای این نوع از دیپلماسی که مختص کشورهای جهان سوم است، کمک کنند. این در حالی است که دیپلماسی حرفه ای به معنی حرکت های رادیکال و شتابزده نیست بلکه تضمین کننده ی پیشرفت استقلال و قدرت یک ملت در سایه صلح و دوستی است.

مجموعه پیش رو مصاحبه ها و گفتگوهایی با متصدیان سیاست خارجی جمهوری اسلامی است که با پیروزی انقلاب در دستگاه سیاست خارجی منشأ اثر بودند. از لابه لای مصاحبه ها نحوه ی شکل گیری سیاست خارجی ایران، موضع کشورهای مختلف در قبال جمهوری اسلامی ایران، فعالیت سفرا برای رساندن پیام انقلاب به اقصی نقاط جهان و فراز و نشیب های سیاست خارجی در زمان جنگ تحمیلی، دولت سازندگی، دولت اصلاحات و دوره ی حاکمیت اصول گرایان روشن می شود.