بارون درخت نشین

بارون روندو به این پرسش‌ها پاسخ مى‌گوید. پاسخى نه با وعظ و نظریه‌پردازى که با خود زندگى‌اش، با شیوه زیستنش مى‌آموزد که براى آدم همه چیز شدنى است؛ تنها به این شرط که بخواهد و بهاى آن را بپردازد. بارون روندو از سنت‌هاى کهنه و قیدهاى بى‌چون و چراى اجتماعى مى‌گریزد و شیوه‌اى از زیستن را براى خود برمى‌گزیند که دیگر کوچکترین همانندگى با زندگى مردمان ندارد. زمین سفت و آشناى زیر پا را رها مى‌کند و به زندگى در راه پیچاپیچ و لرزان بالاى درختان مى‌رود، یعنى مى‌توان گفت که دنیاى دیگرى را جایگاه خود مى‌کند. اما نه این که در «برج عاج» بنشیند. فاصله گرفتنش از زمین براى‌دورى جستن ازمردم نیست. برعکس؛ پندارى‌در جستجوى میدان دید گسترده‌ترى به میان شاخ و برگ درختان مى‌رود تا همه چیز را بهتر و بیشتر ببیند، تا بهتر بتواند به آنچه برایش «شورش» کرده است عمل کند. آنچه بارون روندو را به سرکشى و خیره‌سرى وامى‌دارد وبه دنیاى سبز وهوایى مى‌کشاند دلزدگى از نظم کهنه اجتماعى و نیاز پرشور به دگرگون کردن آن، و پى افکندن نظم تازه‌اى است که کردار آدمیان، و رابطه‌شان را با خودشان و طبیعت، درست و بسامان کند. در این راه، از یک‌سو به جهان کهنه پشت پا مى‌زند تا به دنیایى تازه راه برد و آن را بشناسد، و از سوى دیگر با دگرگون کردن زندگى خود الگویى از تازه‌جویى و پویندگى را به نمایش مى‌گذارد. و شاید مهم‌ترین درس زندگى بارون‌روندو ــ و این کتاب ــ همین است که هرآنچه در آن مطرح مى‌شود با زندگى عملى و شدنى آدمها رابطه مستقیم دارد. بارون‌روندو به هیچ انگیزه و دستاویزى در بیرون از میدان بینش و دانش و توانایى انسان کارى ندارد و به همین دلیل، همه آنچه مى‌کند و در نگاه اول شگرف و حتى افسانه‌اى مى‌نماید، در نهایت واقعى است و با تجربه سازگارى دارد. از این رو، همان‌گونه که برادر بارون در پاسخ ولتر مى‌گوید، دورى گرفتن او از زمین براى نزدیکتر شدن به آسمان نیست، براى این است که زمین را بهتر ببیند. این ادعا در عمل به‌خوبى اثبات مى‌شود. بارون، که ظاهر مردم‌گریزش او را هرچه بیشتر به جانوران و درختان ماننده مى‌کند، در واقع با کوچکترین جنبه‌هاى زندگى اجتماعى هم کار دارد. در گریز از نظم کهنه و در پویش دنیایى تازه براى همگان آن‌چنان صادق است که حتى در اوج گوشه‌گیرى به سازماندهى همگنانش مى‌پردازد تا روزگار و کاروبارشان را بهتر و شایسته‌تر کند. از تلاش جمعى براى فرونشاندن آتش جنگل و تاراندن گرگ‌هاى گرسنه گرفته تا پژوهش و نظریه‌پردازى براى انقلابى جهانى و برپایى «جمهورى درختستان»، هرآنچه در پندار ما ــ و ذهن نیرومند نویسنده کتاب ــ مى‌گنجد، شدنى است و بارون‌روندو به آن دست مى‌زند، و این را در زمانه‌اى مى‌کند که «دانش نوپا همه چیز را شدنى مى‌نمایاند و کلیدى است که مى‌تواند هر درِ از دیرباز بسته‌اى را بگشاید»: دوره «روشنایى» است، دورانى است که خرد بر جهان فرمان مى‌راند و نوآورانى با تیغ تیز دانایى به ستیز با باورهاى کهنه برمى‌خیزند، دوره جوششها و خیزشهایى است که باید انسانى نو از آن زاییده شود. و بارون‌روندو، از جایگاه شگرفش، بر همه این بودنها و شدنها آگاهى دارد و در این تکاپوى همگانى از نزدیک شرکت مى‌کند. درباره این دوره بزرگ، که «دائره‌المعارف» و انقلاب کبیر فرانسه از برجسته‌ترین نمودهاى آن است، شاید بسیار چیزها بدانیم. اما آنچه در این کتاب مى‌گذرد و به شیرینى قصه بلندى خواننده را شیفته مى‌کند، در هیچ کجا نیامده است. با این کتاب به گشت و گذار در سرزمینى مى‌رویم که البته در دل دنیاى شنیده‌ها و دانسته‌هاى ما قرار دارد؛ اما در هر گام، در سر هر پیچ شاخه‌اى و در پس هر دسته برگى، ماجرا و افسانه و حماسه‌اى در انتظار ماست. و نیز درسى براى کسى که چشم بینا داشته باشد. ایتالو کالوینو یکى از سرشناس‌ترین چهره‌هاى ادبیات امروزى ایتالیاست و به‌خاطر شیوه خاص خودش جایگاه ویژه‌اى در میان رمان‌نویسان اروپایى دارد، شیوه‌اى که تخیل نیرومند، طنز پاک و ظریف و توجه نزدیک به واقعیت و تاریخ را در هم مى‌آمیزد. در آثار او، که آکنده از تمثیل و استعاره است، نگرش موشکافانه واقعیت و طنز و افسانه‌پردازى و تخیل شاعرانه همه به یک اندازه جا دارد. «بارون درخت‌نشین» معروف‌ترین اثر و بهترین نمونه سبک کار اوست. کالوینو در سال ۱۹۲۳ در سانتیاگو دلاس‌وگاس (کوبا) به‌دنیا آمد. پدر و مادرش هر دو ایتالیایى و گیاه‌شناس بودند. اثر این تخصص پدر و مادر در فضاى بکر و بى‌همانند همین کتاب و در آشنایى ژرفِ نویسنده با درختان و جانوران نمودار است، به‌گونه‌اى که مى‌توان این کتاب را همچنین قصیده‌اى در ستایش از «درخت» دانست. از دیگر آثار اوست : ویکنت شقّه شده، شوالیه ناموجود، زمان صفر و ماجراها، مارکو والدو، شهرهاى نامرئى، اگر در یک شب زمستانى مسافرى.