مزدک

«مزدك» رمان تاريخى بسيار موفقى است كه با اتكا به واقعيت‌هاى تاريخى و با بهره گرفتن از زبان گويا و بى‌محدوده رمان، چگونگى جنبش بزرگ مزدك و زمينه‌هاى اجتماعى و تاريخى آن را بازمى‌گويد. در اين كتاب خواننده نه‌تنها با تاريخچه جنبش مزدكى كه همچنين با شرايطى كه اين نهضت در آن پديد آمد و گسترش يافت، آشنا مى‌شود. تاريخچه خود اين جنبش را تا حد گسترده‌اى مى‌شناسيم؛ و به‌ويژه در سال‌هاى اخير بسيار كتاب‌ها در اين باره در ايران انتشار يافته است. اما چگونگى دورانى كه نهضت مزدك در آن شكل گرفت هنوز كمابيش ناشناخته و آميخته با حدس و گمان بسيار است. اين رمان به‌ويژه به شناخت اين جنبه از تاريخچه كمك مى‌كند. در واقع، استفاده از زبان رمان، كه در عين حال به پيروى هرچه بيشتر از واقعيت‌هاى تاريخى پايبند باشد، به نويسنده توانايى داده تا بسيارى از گمان‌هاى پژوهشگران درباره شرايط اجتماعى آن دوره را جسميت بخشد و در قالب رويدادهاى هر روزه‌اى درآورد كه خواننده با شناخت آن خود را در گرماگرم زندگى اجتماعى‌اى حس مى‌كند كه جنبش مزدكى در آن زاده شد، گسترش يافت و سرانجام سركوب يا دچار كجروى شد. شگرد نويسنده «مزدك»، در تعبير آشنا ولى اختلاف‌آميز «رمان تاريخى» نهفته است، و در تضادى كه به نظر مى‌رسد ميان تاريخ و رمان وجود داشته باشد؛ چرا كه تاريخ قاعدتآ بازگويى و يا دستكم كوشش براى جستجوى واقعيت است، حال آنكه رمان، بنا به سرشت خود، آفرينش مجموعه‌اى از رويدادهاست كه الزامآ با واقعيت سازگار نيست. و شايد چگونگى تلفيق، و ميزان تركيب دو عنصر «واقعيت» و «تخيل» است كه هم آن تضاد را آشتى مى‌دهد و هم رمان تاريخى را، چه از نظر تاريخى و چه از ديدگاه يك وسيله بيان ادبى، قابل پذيرش مى‌كند. كتاب «مزدك» موريس شيماسكو نمونه بسيار موفقى از اين تركيب و آشتى است. در اين كتاب، واقعيت‌هاى عمده تاريخى با امانت بازگو شده و شخصيت‌هاى اصلى رويدادها همه شناخته شده‌اند. آئين‌هاى دربار، مناسبات طبقات يا رسته‌هاى جامعه ساسانى، روابط بحران‌آميز و پيچيده امپراتورى ساسانى با همسايگان بيزانسى و تورانى آن، دادوستد گسترده ايران در صحنه اقتصاد جهانى آن روزى، ويژگى‌هاى نظامى، سياسى، مذهبى و اجتماعى ايران همه با دقت بسيار براساس آخرين پژوهش‌ها نگاشته شده است.