دولت در ایران

در جریان پژوهش درباره مبحث ملی و جایگاه اقوام در ایران، و هنگام تدارم کتابی در این زمینه بود که به ضرورت بررسی و نقد نظریه «شیوه تولید آسیایی» مارکس و تعیین تکلیف با آن پی بردم. درنگ در مبحث ملی به طور عام به ویژه در بررسی مشخص آن در مورد ایارن؛ با هدف ارائه طرحی واقع­بینانه در این راستا، به گونه­ای که بازتاب ویژگی­ها و واقعیت تاریخی- اجتماعی مرز و بوم باشد؛ بدون توضیح نقش دولت در پیدایش و تکوین پدیده چند جانبه و پیچیده ملت، ناقص و نارسا خواهد بود. از این­رو، بررسی فرآیند تشکیل دولت در شرق و ریشه­یابی عوامل موثر در پیدایش آن، امری الزامی است. از آن­جا که نظریات کارل مارکس و نیز همرزم او فردریش انگلس درباره تشکیل دولت در آسیا، به ویژه نظریه «شیوه تولید آسیایی» مارکس، معتبرترین و رایج­ترین برداشت در میان بخشی از روشنفکران دینی، از این نظریه سخت تاثیرگرفته­اند لذا بررسی و نقد دیدگاه آن دو اندیشمند را در این زمینه بر هرگونه پژوهش درباره تکوین و تشکیل دولت در خاور زمین مقدم می­دانم. اما پیش از پرداختن به این مهم، مکثی کوتاه بر چند نکته در فصل اول به گونه پیشگفتار این نوشته به نظرم ضروری است. این نکات مباحثی­اند که پس زمینه­های بررسی­های این نوشته را پژوهش در نظریه «شیوه تولید آسیایی» را فراهم می­آورند. از سوی دیگر، خواننده محترم با درک و نگاه کلی و برداشت نویسنده این رساله نسبت به مسائل ایران، به ویژه درباره مقوله­هایی مانند نقش دولت در تکوین ملت، پدیده ملت­های تاریخی نظیر ایران، چرایی پایداری ملت تاریخی ایران از ورای تاریخ پر فراز و نشیب آن؛ پیش از ورود به مباحث اصلی این نوشته که موضوع آن «دولت در ایران و نقد نظریه تولید آسیایی» است، آشنا می­شود.