روشن گری چیست؟ روشن یابی چیست؟

كشیش پروتستان اهل برلین، یوهان فریدریش زولنر، در مقاله‏ى كه در سال 1783 در مخالفت با “نكاح عرفى” نوشت به سرگشتگى‏هایى اشاره كرد كه “به نام روشن‏نگرى در دل و ذهن مردم به وجود آمده است…”. وى در جایى از نوشته‏اش مفهوم روشن‏نگرى را به چالش كشید و پرسید “به‏راستى روشن‏نگرى چیست”. این پرسش پنهان كه در پانوشت آن مقاله آمده بود، نتایج ثمربخش و ژرفى در تاریخ فلسفه بر جاى نهاد. چراكه بسیارى را بر آن داشت كه پاسخى به این پرسش بدهند. بخش عمده‏اى از مقالات این كتاب همین پاسخ‏ها و بحث‏هایى هستند كه در همان سده‏ى هجدهم، در پى آن‏ها درگرفتند. مقاله‏ى معروف كانت با عنوان “روشن‏نگرى چیست” نیز در پاسخ به همین پرسش نوشته شد: “روشن‏نگرى خروج آدمى‏ست از نابالغىِ به تقصیرِ خویشتنِ خود. و نابالغى، ناتوانى در به كار گرفتن فهم خویش است بدون هدایت دیگرى”. روشنى‏یابى جنبشى است كه به زبان تمثیل مى‏توان آن را به “گناه دومین” آدمى تشبیه كرد. “گناه نخستین” خوردن از میوه‏ى درخت معرفت است و “گناه دومین” آغاز معرفت‏یابىِ آدمى است با در كار آوردنِ عقلِ سنجش‏گرِ خود و دلیرى كردنش در كاربست فهمِ خویشتن، فهم انسان و جهان، آن‏چنان كه در واقع هست و نه آن‏چنان كه سنت انتقادى قرن‏ها به او فراداده است و پیشینیان او پنداشته‏اند. مقاله‏هاى این كتاب در واقع دنباله‏ى منطقىِ مقاله‏هایى است كه در كتاب روشن‏نگرى چیست؟ تعریف‏ها و نظریه‏ها آمده است. در این كتاب نیز بحثى پى گرفته مى‏شود كه دویست و اندى سال پیش آغاز شد و هنوز هم در چارگوشه‏ى جهان ادامه دارد.