روشن گری چیست؟ روشن یابی چیست؟

كشيش پروتستان اهل برلين، يوهان فريدريش زولنر، در مقاله‏ى كه در سال 1783 در مخالفت با “نكاح عرفى” نوشت به سرگشتگى‏هايى اشاره كرد كه “به نام روشن‏نگرى در دل و ذهن مردم به وجود آمده است…”. وى در جايى از نوشته‏اش مفهوم روشن‏نگرى را به چالش كشيد و پرسيد “به‏راستى روشن‏نگرى چيست”. اين پرسش پنهان كه در پانوشت آن مقاله آمده بود، نتايج ثمربخش و ژرفى در تاريخ فلسفه بر جاى نهاد. چراكه بسيارى را بر آن داشت كه پاسخى به اين پرسش بدهند. بخش عمده‏اى از مقالات اين كتاب همين پاسخ‏ها و بحث‏هايى هستند كه در همان سده‏ى هجدهم، در پى آن‏ها درگرفتند. مقاله‏ى معروف كانت با عنوان “روشن‏نگرى چيست” نيز در پاسخ به همين پرسش نوشته شد: “روشن‏نگرى خروج آدمى‏ست از نابالغىِ به تقصيرِ خويشتنِ خود. و نابالغى، ناتوانى در به كار گرفتن فهم خويش است بدون هدايت ديگرى”. روشنى‏يابى جنبشى است كه به زبان تمثيل مى‏توان آن را به “گناه دومين” آدمى تشبيه كرد. “گناه نخستين” خوردن از ميوه‏ى درخت معرفت است و “گناه دومين” آغاز معرفت‏يابىِ آدمى است با در كار آوردنِ عقلِ سنجش‏گرِ خود و دليرى كردنش در كاربست فهمِ خويشتن، فهم انسان و جهان، آن‏چنان كه در واقع هست و نه آن‏چنان كه سنت انتقادى قرن‏ها به او فراداده است و پيشينيان او پنداشته‏اند. مقاله‏هاى اين كتاب در واقع دنباله‏ى منطقىِ مقاله‏هايى است كه در كتاب روشن‏نگرى چيست؟ تعريف‏ها و نظريه‏ها آمده است. در اين كتاب نيز بحثى پى گرفته مى‏شود كه دويست و اندى سال پيش آغاز شد و هنوز هم در چارگوشه‏ى جهان ادامه دارد.