«چه کسی پنیر مرا جا به جا کرد» داستانی است درباره تغییراتی که در یک هزارتو (ماز) رخ می‌دهد. جایی که چهار شخصیت جالب در جستجوی پنیر هستند. پنیر، استعاره‌ای است برای آنچه که ما می‌خواهیم داشته باشیم، اعم از یک شغل، یک رابطه، پول، خانه‌ای بزرگ، آزادی، سلامتی، آگاهی، آرامش روحی یا حتی ورزشی. در این داستان «هزارتو» نشانة جایی است که شما در آن برای رسیدن به اهداف خود وقت می‌گذرانید: این می‌تواند سازمانی باشد که در آن کار می‌کنید، اجتماعی باشد که در آن زندگی می‌کنید یا رابطه‌هایی که با دیگران دارید… این داستان تأثیر شگرفی روی افراد مختلف گذاشته است و تاکنون موجب نجات بسیاری از شغل‌ها، ازدواج‌ها و زندگی‌ها شده است.

هنر از قدرت خاص خود در جهان برخوردار است و امروزه در بازی قدرت سیاست جهانی همان قدر یک نیرو است که زمانی مثلا در صحنه سیاست جنگ سرد بود. هنر را نمی‌توان کالایی فاقد قدرت و تابع احکام بازار هنر مبنی بر شمول و طرد دانست. بررسی هنر مدرن و معاصر بر اساس کارکرد ایدئولوژیک آن نشان می‌دهد که هنر به دو شیوه تولید می‌شود و در معرض دید عموم قرار می‌گیرد: به منزله‌ی کالا و به منزله‌ی ابزار تبلیغات سیاسی. هنر معاصر هم زمان در دو جایگاه تصویر و نقد تصویر قرار می‌گیرد و قدرتش را با تملک حرکت‌های شمایل شکنانه‌ای که متوجه آن است نشان می‌دهد. چیزی پارادوکسی به نام اثر هنری مدرن مولود همین تملک بنیادین است.

کتاب حاضر، یکی از کتاب‌های مجموعه «نظریه‌های مدرن جامعه‌شناسی» است که به تفکرات و دیدگاه‌های «تئودور آدورنو» پرداخته است. این مجموعه می‌کوشد با زبان ساده و بحث‌های جالب برای خواننده ایرانی علاقه‌مندان به علوم انسانی را با جامعه‌شناسی امروز آشنا کند و البته تفکر انتقادی را نیز بیاموزد. مؤلف بیان می‌دارد که از نگاه «آدورنو» گسترش، نفوذ، دخالت سرمایه و تکنولوژی، شرکت‌های بزرگ اقتصادی مانند نفت، پتروشیمی، مؤسسات انرژی و مقاصدی که دنبال کرده‌اند، در حوزه فرهنگی است. شکل‌دهی باورها، بایدونبایدها علائق، استاندارد کردن ذهن انسان‌ها، نفوذ تجارت به داده و ستانده‌های فرهنگی است، به همین دلیل شاهد نفوذ بانک‌ها در سینما، یا صنعت برق در تلویزیون هستیم. مجلات نیز، با وابستگی به سرمایه، در ضرباهنگ فرهنگی خود بر مخاطبان، نقش مهمی به عهده دارند. با صنعت فرهنگ احساسات انسان‌ها را شکل می‌دهند و برمی‌انگیزند. بی‌مایگی و لودگی و فقر فرهنگی چیزی است که نشر می‌دهند. توده‌ها از انسان‌های سرکوب‌شده و تسلیم‌شده، افرادی خنثی و آماده پذیرش هر رویداد، طراحی شده‌اند، جز آنچه باید باشند.

خوزستان تاریخى بس دراز دارد و به گفته کسروی تاریخ آن چند هزار سال بیشتر از تاریخ ایران است ، اما با وجود این، نوشته‌ها درباره‌ى تاریخ خوزستان و به‌ویژه تاریخ کهن آن بسیار اندک است و تصویر روشنى از آن ارائه نمى‌دهند. حتى دانسته‌هاى ما درباره‌ى تاریخ عیلام و عیلامیان که قدمت آن به هزاره‌ى نهم پیش از میلاد مسیح مى‌رسد، بسیار کم است. فراتر از این، اطلاعات و آگاهى‌هاى ما در خصوص تاریخ پیش از اسلام این خطه نیز بسیار ناچیز و بسیار پراکنده است. در حقیقت مدون‌ترین و منسجم‌ترین تألیفات درباره‌ى تاریخ خوزستان، رخدادهاى اواسط قرن نهم هجرى است، زمانى که سید محمد بن فلاح در سال 845 هجرى قمرى با قیام خویش حکومت مشعشیان را بنا نهاد. با این همه به‌دلیل عدم اهتمام پژوهشگران به تاریخ خوزستان و کم‌کاری مفرط در این زمینه، تاریخ خوزستان برای بسیاری ناشناخته باقی مانده است. به‌همین دلیل معدود کتب نوشته شده نتوانسته‌اند واقعیت رویدادها را آن‌طور که بوده برای خوانندگان روایت کنند. این کتاب گامی است در جهت شناخت بهتر تاریخ سده‌های اخیر خوزستان و تلاشی است برای زدودن غبار تیره و تار نظرها و تحلیل‌های ناصواب از تاریخ این خطه.

مهر یا میترا یكی از بزرگ ترین ایزدان اقوام هند و ایرانی است و قدیم ترین ذكری كه از آن به دست آمده به حداقل 3500 سال پیش می رسد. نظام دینی كه در حول محور این ایزد بركت و نعمت ونور و دوستی و جوانمردی و جنگاوری به وجود آمد، ایران اشكانی و اروپای مقارن آغاز دعوت مسیح را فرا گرفت و هر چند كه بعد از چندین قرن ولایت در هر دوی این مناطق مجبور به عقب نشینی شد اما منشاء تاسیس نوعی نهضت اخلاقی (اومانیسم) شد كه خفی یا جلی در شئون مختلف اجتماعی و فرهنگی و معنوی ایران تاثیر گذاشت.

در جریان پژوهش درباره مبحث ملی و جایگاه اقوام در ایران، و هنگام تدارم کتابی در این زمینه بود که به ضرورت بررسی و نقد نظریه «شیوه تولید آسیایی» مارکس و تعیین تکلیف با آن پی بردم. درنگ در مبحث ملی به طور عام به ویژه در بررسی مشخص آن در مورد ایارن؛ با هدف ارائه طرحی واقع­بینانه در این راستا، به گونه­ای که بازتاب ویژگی­ها و واقعیت تاریخی- اجتماعی مرز و بوم باشد؛ بدون توضیح نقش دولت در پیدایش و تکوین پدیده چند جانبه و پیچیده ملت، ناقص و نارسا خواهد بود. از این­رو، بررسی فرآیند تشکیل دولت در شرق و ریشه­یابی عوامل موثر در پیدایش آن، امری الزامی است. از آن­جا که نظریات کارل مارکس و نیز همرزم او فردریش انگلس درباره تشکیل دولت در آسیا، به ویژه نظریه «شیوه تولید آسیایی» مارکس، معتبرترین و رایج­ترین برداشت در میان بخشی از روشنفکران دینی، از این نظریه سخت تاثیرگرفته­اند لذا بررسی و نقد دیدگاه آن دو اندیشمند را در این زمینه بر هرگونه پژوهش درباره تکوین و تشکیل دولت در خاور زمین مقدم می­دانم. اما پیش از پرداختن به این مهم، مکثی کوتاه بر چند نکته در فصل اول به گونه پیشگفتار این نوشته به نظرم ضروری است. این نکات مباحثی­اند که پس زمینه­های بررسی­های این نوشته را پژوهش در نظریه «شیوه تولید آسیایی» را فراهم می­آورند. از سوی دیگر، خواننده محترم با درک و نگاه کلی و برداشت نویسنده این رساله نسبت به مسائل ایران، به ویژه درباره مقوله­هایی مانند نقش دولت در تکوین ملت، پدیده ملت­های تاریخی نظیر ایران، چرایی پایداری ملت تاریخی ایران از ورای تاریخ پر فراز و نشیب آن؛ پیش از ورود به مباحث اصلی این نوشته که موضوع آن «دولت در ایران و نقد نظریه تولید آسیایی» است، آشنا می­شود.

پرورش توانایی های استدلال اخلاقی بسیار مهم است- هم برای اخلاقی زیستن و هم برای ساختن جهانی اخلاق مدار. در این کتاب راهنمای مختصر میخواهیم به مبانی استدلال اخلاقی بپردازیم. قصدمان آشنا کردن خواننده با تمهیدات فکری لازم است برای استدلال در مورد قضایا و مسائل اخلاقی به روشی روشن بینانه. علاوه بر قدرت تمیز دادن اصلاحات مطلقا اخلاقی از تعابیر دینی یا عرفی، استدلال ماهرانه در حوزه ی احخلاق مستلزم همان مهارت ها و فضیلت های فکری است که برای استدلال در سایر حوزه ها لازم داریم… این راهنمای مختصر قرار نیست به خودی خود کسی را به فردی اخلاق مند بدل کند. اما شالوده ای پیش میگذارد که بدون آن گفت و گو در زمینه ی اخلاق اغلب به جدل های بی پایان یا ناسازگاری های دلسرد کننده و کج فهمی می انجامد. رسیدن به جایگاه استدلالگر اخلاقی صاحب بینش و انسان اخلاق مدار وقت و تمرین بسیار میخواهد. برای رسیدن به چنین جایگاهی خود باید همت کنیم.

فرق است بین انجام دادن کاری و خوب انجام دادن آن. برخی مهارت‌ها را می‌توان به‌تجربه و با تمرین‌های شخصی کسب کرد ــ مانند یادگیری دوچرخه‌سواری یا رانندگی. اما بعضی مهارت‌ها هم مستلزم آموزش نظام‌مند و تمرین جامع است. یادگیری تفکر انتقادی از این دست است. نه تنها کُنه شخصیت ما را دگرگون می‌کند، بلکه رسماً بر تمام اعمال‌مان اثر می‌گذارد. اگر دچار عادت‌های بدِ فکری باشیم، در هر زمینه‌ای که مستلزم تفکر باشد ضعیف عمل می‌کنیم ــ و این عملاً یعنی در تمام زمینه‌ها. چون هیچ عمل انسانی نیست که تفکر در آن مطرح نباشد. درک عمیق تفکر انسان مستلزم این است که یاد بگیریم در حوزه‌های گوناگون انواع تفکر را مشاهده ، نظارت، تحلیل، ارزیابی، و بازسازی کنیم. و این کار تنها در صورتی شدنی است که آن را در همه حال و تا آخر عمر جدی بگیریم. مستلزم شکل‌گیری عادت‌های مهم فکری است. بر نحوه‌ی تفکر، احساس و عمل ما اثر می‌گذارد. تعهد و پشتکار و صداقت می‌خواهد.

این راهنمای مختصری است برای آشنایی با هنر پرسشگری. اگر می‌خواهید بهره‌ی بیش‌تری از این کتاب کوچک بگیرید، بهتر است آن را به همراه دو کتاب دیگر از این مجموعه بخوانید: تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن و آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی. کیفیت زندگی ما بسته به کیفیت تفکر ماست. کیفیت تفکر ما نیز به نوبه‌ی خود بسته به کیفیت پرسش‌هایی است که می‌کنیم، زیرا این پرسش‌ها در حکم نیروی محرکه‌ی تفکر هستند. بدون پرسش چیزی نداریم که به آن فکر کنیم. بدون پرسش‌های بنیادین معمولاً نمی‌توانیم تفکرمان را بر آنچه مهم و ریشه‌ای است متمرکز کنیم. وقتی در مورد مقوله‌ای پرسش‌های بنیادین می‌کنیم، یعنی می‌پردازیم به هر آنچه در آن مقوله لازم، مربوط، و ناگزیر است. به اصل قضیه توجه می‌کنیم. تفکرمان متعادل و منظم است. آماده‌ی یادگیری هستیم. به‌لحاظ عقلی توانایی راه پیدا کردن را داریم.

این کتاب به درد کسانی که همه ی چیزهای مهم را در مورد «سوسیالیسم واقعا موجود» می دانند نمی خورد. نزد آدم های خوشبختی که حقایق لایزال در باب این یا آن فرقه ی سیاسی چپ را به ارث برده یا پذیرفته اند، وظیفه ی اصلی دانش پژوهی چیزی نیست جز حاشیه نگاری های تجربی در تایید ادعای رهبری آنان. در نتیجه، برای این جماعت پرسش اصلی درباره ی این کتاب احتمالا چنین چیزی است: «نویسنده با ماست یا بر ما؟» و خلاصه این که این کتاب به درد نظرکرده ها می خورد یا نه. اما من خوانندگانی را در نظر می گیرم که با پرسش آغاز می کنند نه با پاسخ. چه بود این پدیده ی مشهور به «سوسیالیسم واقعی» یا «سوسیالیسم واقعا موجود»؛ این تعبیر که رهبران بعضی کشورها در قرن بیستم ابداع کردند تا تجربه ی واقعی خود را از ایده های صرفا نظری سوسیالیستی متمایز کنند؟ ویزگی های آن چه بود؟ این نظام چگونه بازتولید می شد؟ و چرا سرانجام در برابر سرمایه داری واداد بی آنکه طبقه ی کارگر، که از قرار از آن بهره می برد، مقاومتی به خرج بدهد؟

«خواننده کتاب، نه فقط در مقدمه مفصل…، بلکه در بخشهای مختلف کتاب نیز با آراء جدید درباره شاعران و نویسندگان دوران مشروطه آشنا می شود که با بسیاری از مطالبی که تا به حال دیگران گفته اند و تکرار مکررات… است کاملا متفاوت است. کتاب را باید با دقت و از سر فرصت خواند.» دکتر جلال متینی نویسنده کتاب: ماشاءالله آجودانی در 1329 شمسی در آمل متولد شده است. تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه تهران به پایان برده از این دانشگاه دکترای زبان و ادبیات فارسی دریافت کرده است. نزدیک به هفت سال به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و مربی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی آن دانشگاه به تدریس متون ادبیات فارسی اشتغال داشته است. در بهمن 1365 شمسی (ژانویه 1987 میلادی) به لندن رفته و در این شهر با زنده یاد منوچهر محجوبی مدیر مسئول و ناشر مجله فصل کتاب، در انتشار آن مجله همکاری کرد و از همان آغاز سردبیری آن مجله را به عهده گرفت. از این مجله 13 شماره در لندن انتشار یافته است. نخستین کتاب او با عنوان: «مشروطه ایرانی و پیش زمینه های نظریه ولایت فقیه» در نقد و بررسی تاری مشروطه و تاریخ نگاری این دوره، در سال 1376 (1997 میلادی) در لندن منتشر شده است. تاکنون بیش از پنجاه مقاله و یادداشت از او در نشریات مختلف ایران و خارج از ایران منتشر گردیده است. «ایران، ناسیونالیسم و تجدد» عنوان آخرین کتابی است که در دست نگارش دارد و در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.