کتاب «گروه‌های قومی و مرزها؛ ساختار اجتماعی تفاوت‌های فرهنگی» مجموعه‌ای مقالات است که حدود نیم‌قرن از انتشار آن می‌گذرد و در اهمیت آن گفته شده است بنیاد قوم‌شناسی را دگرگون کرده است. ویراستار این مجموعه مقالات فردریک بارت است و آن را محمدرضا فدایی ترجمه کرده است. با این مترجم که از همکاران ثابت نشر شیرازه محسوب می‌شود و پیش از این ترجمه‌ دیگری در حوزه قوم‌شناسی ارائه کرده بود گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

از نحوه آشنایی خود با کتاب «گروه‌های قومی و مرزها» بگوئید. چه شد که به دنبال ترجمه این کتاب رفتید؟
ایده ترجمه کتاب «گروه‌های قومی و مرزها»ی بارت، متعلق به مراد ثقفی است. ایشان پس از آنکه کتاب «مرزبندی قومیتی» نوشته آندره‌اس ویمر را ترجمه کرد، به بنده فرمودند که کتاب بارت را که تکیه‌گاه ویمر بوده ترجمه کنم. کتاب «مرزبندی قومیتی» را دانشگاه آکسفورد در سال 2013 منتشر کرده و سال گذشته در ایران به چاپ رسیده است. ویمِر در آمریکا در حوزه علوم اجتماعی، نویسنده معتبر و سرشناسی است. مقالات و کتاب‌های او برنده جوایز متعددی بوده‌اند، از جمله، «جایزه نظریه» که از سوی انجمن جامعه‌شناسی آمریکا به بهترین مقاله در سال اعطا می‌شود. خواننده با مطالعه این هر دو کتاب می‌تواند شناخت جامعی از رویکرد مرزبندی به دست آورد. پیشنهادم این است که اگر خواننده می‌خواهد بهره‌گیری از رویکرد مرزبندی بارت و بسط آن به شرایط امروز را دریابد، به کتاب «مرزبندی قومیتی؛ نهادها، قدرت، شبکه‌ها» که با ترجمه بنده و از سوی نشر «شیرازه کتابِ ما» چاپ شده مراجعه کند. مبنای کار آندره‌اس ویمِر در این کتاب، رویکرد بارت بوده است.

در مقدمه گفته شده که این کتاب بنیاد قوم‌شناسی را متحول کرده. کمی درباره قوم‌شناسی توضیح دهید و بگویید این کتاب چه تحولی در این حوزه به وجود آورده است؟
در کل و بر اساس یک تعریف، قوم‌شناسی را عبارت می‌دانند از توصیف و تحلیل فرهنگ و جامعه. معمولا در قوم‌شناسی تاکید بر این است که قوم‌نگار اصطلاحاً پا به میدان پژوهش بگذارد و به مشاهده مشارکتی بپردازد و روایتی مکتوب از افراد، مکان یا رسوم ناحیه مورد پژوهش ارائه کند. بنا بر سنت، قوم‌نگارها بر گروه محدود و مشخصی از افراد متمرکز می‌شوند.

نغمه‌ی شبانه پنجمین اثر داستانی کریستوفر اَبانی (1966-)، نویسنده و شاعر زاده‌ی نیجریه و مقیم آمریکا، است که جایزه‌ی “پِن” سال 2008 را نصیب‌اش کرد. در گرماگرم جنگی داخلی در نیجریه، پسربچه‌ای از هم‌رزمانِ‌ خود جا مانده و در پی آن‌ها می‌گردد. او در این جست‌وجو ما را به سفری در دل یادها و رؤیاهای خود و اسطوره‌های بی‌کران کشورش می‌برد. نغمه‌ی شبانه سرشار از خیال‌ها و نمادهایی است که رنج‌های یک ملت را به تصویر می‌کشند. اگر ما بی‌گناهانِ این جنگ‌ایم، پس این‌همه شرارت را از کجا یاد گرفتیم؟ چه‌کسی به من یاد داد تا از کشتن لذت ببرم، لذت یگانه‌ای که برایم مانند اوجِ کام‌جویی است؟ فرقی نمی‌کند که چگونه مرگی باشد… لذت‌اش یکسان است و کافی است که دقیقاً روی همان لحظه، دقیقاً روی همان عمل، تمرکز کنم. هرگز پسربچه نبوده‌ام. این را از من دزدیده‌اند و هرگز هم مرد نخواهم بود. من شاید هیولایی افسانه‌ای باشم که تنها معاشقه‌ی وحشت‌آورِ کشتار را می‌شناسد.

عنوان «پدران و پسران از هم پاشیده» استعاره‌ای است از پریشانی پسركی خیالباف كه در پی هم‌ذات‌پنداری با شخصیت عجیب قصه‌ای است كه در مدرسه شنیده است (شخصیت سرگردانی كه در پی افتادن، متلاشی می‌شود و هیچ‌كس نمی‌تواند او را دوباره سرهم‌بندی كند.) این كتاب سرگذشت واقعی دست و پا زدن‌ها و جدال‌های درونی كسی است كه خانه و خانواده را ترك می‌كند تا خود را وقف خدا و رهبانیت كند؛ در حالی كه نمی‌داند كه در این مسیر راه‌های متفاوتی به روی او گشوده می‌شود و می‌تواند پاره‌های زندگی خود را دوباره به هم وصل كند و نهایتا به انسجام شخصیت خود دست یابد (او سرنوشتی درست عكس قصه كودكی‌اش را تجربه می‌كند).

اثر حاضر که توسط فاطمه کسایی زاده نوشته شده، به دنبال این است تا نقش حزب الدعوة در بحران امنیتی عراق جدید را مورد واکاوی قرار دهد و به نقش بارز این حزب در تحولات سیاسی عراق پس از صدام تا دوره نخست وزیری حیدر العبادی بپردازد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، حزب الدعوة را به عنوان متغیر مستقل، و سامان سیاسی عراق را به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار می دهد. تبیین نگاه حزب به دیگر جریان های موجود در عراق، اشاره به وضعیت فکری-سیاسی جریان ها واقلیت های دیگر این کشور، بررسی ساختار سیاسی عراق صدام و پسا صدام و چگونگی ظهور و نفوذ داعش در خاک عراق از جمله مسائلی است که نگارنده به آن توجه داشته است.

در این کتاب ابتدا با دیدگاهی پدیدارشناسانه به معرفی چند مفهوم پایه‌ای در سیاست پرداخته می‌شود. سپس مفهوم زندگی خوب ارسطویی تشریح و امکان معرفی وضعیت فاجعه‌بار در تضاد با آن فراهم می‌شود. در ادامه آگاهی‌های مشترک پایه‌ای که در وضعیت مشترک انسانی در سیاست برای انسان قابل حصول است ارئه می‌شود و سازمان‌دهی‌های اساسی قدرت در وضعیت سیاسی بیان می‌گردد. در پایان مفهوم سلطه بازگو و مفهوم وضعیت فاجعه‌بار و علل وقوع آن تبیین می‌شود.

انواع متفاوت بسیاری از امپراتوری ها وجود داشته است ( روم ، عثمانی ، چین ، روسیه ، شوروی ، اتریش مجار ، ناپلئون ، انگلستان ، فرانسه و … ) از این گروه رنگ و وارنگ می توان به آسانی نتیجه گرفت که فضای چشمگیری برای مانور وجود دارد که امپراتوری چگونه می تواند تعبیر ، اداره و به نحوی فعال برساخته شود . تصورات متفاوت و گاهی رقیب درباره امپراتوری را حتا می توان در همین فضا درونی کرد . امپراتوری چین در مرحله ای با گسترشی شدید در کاوش سرزمین های حوزه اقیانوس بود تا آن که به گونه ای ناگهانی و مرموز به درون خود عقب نشست . امپریالیسم آمریکا از جنگ جهانی دوم به شیوه ای ناپایدار از تصوری از امپراتوری به تصوری دیگر نمود یافته است

نویسنده در این کتاب به عنوان یکی از رویتگران اصلی دوره وحشت و سرکوب سیاسی در امریکای لاتین، حوادث پس از کودتای 1973 م که توسط ژنرال «آگوستو پینوشه» در شیلی رقم خورد را به همراه روند بازداشت و محاکمه ژنرال پینوشه به عنوان عامل اصلی کشتار و شکنجه مردم شیلی در سال 1998 م در لندن را بررسی می‌کند.

آگاهی یافتن از تاریخچه زندگی زنان نسل پیشین از زبان خودشان به ویژه زنانی که حوادث و تحولاتی را خود به چشم دیده و تجربه کرده اند، برای بسیاری از مردم و به ویژه نسل معاصر ایران جذاب است و من نیز طی سال های اخیر، این مسیر را با لذت فراوان دنبال کرده ام. زیرا در گشت و گذارهای خود در تاریخ های رسمی و کتب تاریخی، چهره ای از خود زنانه ام نیافته ام، چهره ای که در آن زنان هم رویت شده باشند. نامریی بودن زنان شاید به این دلیل باشد که تاریخ مکتوب کشور ما در لایه های مختلف معنایی، ایدئولوژیک و پژوهشی اش، تاریخی مذکر است. در نتیجه زنان و روایت های زندگی آنان در پهنای این تاریخ مردانه جایی ندارند و آشکارا کنار گذاشته شده اند به این اعتبار، گرایش به روایت های شخصی از زندگی زنان توسط خودشان، پیش از آن که «تاریخ شفاهی» را به عنوان روشی تحقیقی در علوم اجتماعی بشناسم، جزو دغدغه های ذهنی و عاطفی ام بوده است

بالاخره فمینیسم چیست؟ چرا همه صاحبنظران اکراه دارند که تعرفی روشن از آن ارائه دهند؟ آیا امکان درک مناقشات پیچیده و هر تناقض مطرح در این حوزه وجود دارد؟ در این کتابه که درامدی موجز بر نظریه فمینیستی محسوب می‌شود، کریس بیسلی انواع فمینیسم های موجود در جوامع غربی را به روشنی تبیین می کند. وی در این اثربه نهضت سیاسی –اجتماعی زنان که در دهه های گذشته همپای آرای فمینیستی به پیش رفته اند نمی پردازد، بلکه بررسی اندیشه ها و رویکردهای نظری مدون و قوام یافته فمینیستی را در دستور کار قرار می دهد. کسب و کاری فکری که جریان اصلی اندیشه سیاسی-اجتماعی معاصر را به چالش کشیده است.