نوشتن درباره کربلا و عاشورا کار ساده ای نیست. «دستگاه امام حسین (ع)»، دستگاه بی‌حد و مرزی است که بخش مهمی از جهان قدسی شیعیان را به خود اختصاص داده است. برای شیعیان «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» بیانگر جریان حقیقتی مقدس در زندگی تاریخی و اجتماعی شیعه است. گفتمان کربلا رکن اصلی زندگی سیاسی و اجتماعی عامه مؤمنان شیعه را شکل داده است. بنابراین نوشتن درباره تاریخ گفتمان کربلا و حیات فرهنگی و اجتماعی برآمده از آن کار مشکلی است. با این حال در این کتاب جسارت به خرج دادم تا بتوانم این موضوع را بررسی کنم. گفتمان کربلا، یکی از ارکان اصلی ایمان شیعی است و من به‌عنوان یک شیعه معتقد به دستگاه امام حسین(ع) و در جایگاه یک پژوهشگر، باید آن را با تیغ سرد شک علمی مورد کندوکاو قرار می‌دادم. در این میان، جمع‌کردن سرمای شک علمی با حرارت ایمان مذهبی کار بسیار دشوار و در مواقعی شاید محال بود.

هرچند به زبانی معاصرانه و برمبنای عالی‌ترین سطح پژوهشی به رشته تحریر درآمده است، لیکن سیر آن برمبنای تحقیقات محققان و مستشرقان غربی یا روشنفکران مسلمان غرب‌زده تعیین نشده که ممکن است قرآن کریم را همانند متنی دارای اهمیت دینی بررسی کنند؛ ولی آن را کلام راستین خداوند ندانند. نویسندگان در مقام تفسیر بسیاری از آیات از پرسش‌های انسان امروز که تجربه زیستن در دنیای مدرن را دارند، غفلت نکرده‌اند. هم در پرتو خود قرآن کریم و هم در پرتو سنت عقلی و معنویت اسلامی که در دامان این متن بالیده است، پاسخ‌های خردپسندی برای آن پرسش‌ها به‌دست می‌دهند؛ برای مثال در مباحثی مانند تعدد ادیان، نسبت میان اسلام و دیگر ادیان ابراهیمی، وحدت مذاهب اسلامی، وجاهت اخلاقی شریعت اسلامی، این شیوه خردپسندانه کاملاً مشهود است. به‌لحاظ روش تحقیق، ارجاعات درون‌متنی، و بیان ارتباط میان آیات (تفسیر قرآن به قرآن) می‌توان این اثر را اثری کاملاً کلاسیک دانست.

این تفسیر برمبنای ایمان به معصومیت قرآن کریم، و با مراجعه روش‌مند به سنت اسلامی کلاسیک، و به‌ویژه تفاسیر معتبر سنیان و شیعیان بر این متن مقدس تألیف شده است. هدف این است که خواننده را با شیوه‌های علمی مختلف فهم و تفسیر قرآن از جانب مسلمانان، به مدت چهارده قرن آشنا کند. در عین حال به خواننده کمک می‌کند تا از آن سنت ریشه‌دار فهم و تفسیر قرآن برای پاسخگویی به پرسش‌های دینی و معنوی خویش یاری بگیرد.

تفسیر معاصرانه قرآن کریم، هرچند به زبانی معاصرانه و برمبنای عالی‌ترین سطح پژوهشی به رشته تحریر درآمده است، لیکن سیر آن برمبنای تحقیقات محققان و مستشرقان غربی یا روشنکفران مسلمان غرب‌زده تعیین نشده است؛ ‌چه ممکن است اینان قرآن کریم را چونان متنی دارای اهمّت دینی بررسی کنند، ولی آن را کلام راستین خداوند ندانند.

این تفسیر برمبنای ایمان به معصومیت قرآن کریم و با مراجعه روش‌مند به سنت اسلامی کلاسیک و به‌ویژه تفاسیر معتبر سنیان و شیعیان بر این متن مقدّس تألیف شده است. هدف این است که خواننده را با شیوه‌های علمی مختلف فهم و تفسیر قرآن از جانب مسلمانان، به مدت چهارده قرن آشنا کند.

هرچند به زبانی معاصرانه و برمبنای عالی‌ترین سطح پژوهشی به رشته تحریر درآمده، لیکن سیر آن برمبنای تحقیقات محققان و مستشرقان غربی یا روشنفکران مسلمان غرب‌زده تعیین نشده که ممکن است قرآن کریم را همانند متنی دارای اهمیت دینی بررسی کنند، ولی آن را کلام راستین خداوند ندانند. نویسندگان در مقام تفسیر بسیاری از آیات از پرسش‌های انسان امروز که تجربه زیستن در دنیای مدرن را دارند، غفلت نکرده‌اند. هم در پرتو خود قرآن کریم و هم در پرتو سنت عقلی و معنویت اسلامی که در دامان این متن بالیده است، پاسخ‌های خردپسندی برای آن پرسش‌ها به‌دست می‌دهند؛ برای مثال در مباحثی مانند تعدد ادیان، نسبت میان اسلام و دیگر ادیان ابراهیمی، وحدت مذاهب اسلامی، وجاهت اخلاقی شریعت اسلامی، این شیوه خردپسندانه کاملاً مشهود است. به‌لحاظ روش تحقیق، ارجاعات درون متنی، و بیان ارتباط میان آیات (تفسیر قرآن به قرآن) می‌توان این اثر را اثری کاملاً کلاسیک دانست.

این تفسیر برمبنای ایمان به معصومیت قرآن کریم، و با مراجعه روش‌مند به سنت اسلامی کلاسیک، و به‌ویژه تفاسیر معتبر سنیان و شیعیان بر این متن مقدس تألیف شده است. هدف این است که خواننده را با شیوه‌های علمی مختلف فهم و تفسیر قرآن از جانب مسلمانان، به مدت چهارده قرن آشنا کند. در عین حال به خواننده کمک می‌کند تا از آن سنت ریشه‌دار فهم و تفسیر قرآن برای پاسخگویی به پرسش‌های دینی و معنوی خویش یاری بگیرد.

«تفسیر معاصرانه‌ قرآن» که پیش‌از‌این جلد اول و دوم آن با تفسیر سوره‌های فاتحه‌الکتاب، بقره، آل‌عمران، نساء، مائده و انعام انتشار یافته بود، در جلد سوم تفسیر سوره‌های اعراف، انفال، توبه و یونس را در بر گرفته ‌است و درمجموع این کتاب با انتشار پنج جلد دیگر، شامل هشت جلد تفسیر و یک جلد نیز به نام جستارهای پیوست منتشر خواهد شد. تفسیر معاصرانه‌ قرآن حاصل پژوهش سترگ جمعی از اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان است که زیر نظر پروفسور سیدحسین نصر مجموعه‌ای را فراهم کرده‌اند که علاوه بر ترجمه‌ تازه‌ای از آیات قرآن، تفسیر آیه به آیه‌ را براساس جمیع سنن تفسیری ازجمله حکمی، معنوی، کلامی و فقهی به بهترین شکل ممکن انجام داده‌اند که بدون شک پیش‌ازاین نمونه‌ای در تاریخ تفاسیر قرآنی، آن هم به این جامعیت، نداشته است. در ابتدای جلد سوم، مترجم فارسی کتاب پیشگفتاری مفصل را در بحث پیرامون سنت، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، جهان‌شناسی، مابعدالطبیعه، خیانت خواسته یا ناخواسته، جهان‌شمولی وحی و تفسیر معاصرانه مرقوم کرده که خواندن آن پیش از ورود به مباحث کتاب بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

تفسیر معاصرانه‌ قرآن کتابی‌ است که نویسندگانش با جدیت تمام قدسیت این کتاب مقدس را با ایمان به معصومیت آن پذیرفته و درنظر داشته‌اند و سپس تفسیری را نوشته‌اند که وضعیت انسان امروز در جهان مدرن و مسائل و پرسش‌های او، با فهم اهمیت این موضوع در این تفاسیر دیده شده است.

«تفسیر معاصرانه قرآن کریم» اثری است از سیدحسین نصر که در جلد دوم آن به شرح سوره‌های نساء، مائده، انعام می‌پردازد. این تفسیر براساس اعتقاد به معصومیت کلام‌الله مجید، و همچنین اشاراتی روش‌مند به سنت باستانی اسلامی، به‌ویژه تفسیرهای مشروع و معتبر شیعه و سنی درخصوص این کتاب مقدس است. هدف «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» این است که خواننده را با رویکردهای مختلف علمی مورد استفاده مسلمانان درطول چهارده قرن برای مطالعه و تفسیر قرآن آشنا کند. اولین موردی که باید به آن توجه شود این است که این تفسیر توسط یک مفسر قرآنی تهیه نشده؛ بلکه توسط چهار اسلام‌شناس غربی جمع‌آوری شده است.

تفاسیر به‌گونه‌ای گردآوری شده‌اند که در ابتدا نظرات دیگر را کنار گذاشتند و فقط در میان تفاسیر منتشرشده بر قرآن کریم درطول تاریخ از تفسیر مفسران متعارف بهره بردند. آنها چهل تفسیر را از میان تفاسیر سنت‌گرا انتخاب کردند و تمام آنچه را که می‌خواستند درباره آیات قرآن بگویند از دل این چهل تفسیر بیرون کشیدند. در این زمینه ، باید بیان کنیم که «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» از سیدحسین نصر علاوه‌بر تفسیر قرآنی، گلچینی از تفاسیر نیز هست.

نویسندگان هنگام خواندن متون متعدد، سؤالات انسان امروزی را که در دنیای مدرن زندگی کرده نادیده نگرفته‌اند. آنها با توجه به قرآن کریم و میراث فکری و معنویت اسلامی که در این کتاب مقدس فراوان است به چنین نگرانی‌هایی راه‌حل معقولی ارائه می‌دهند. این دیدگاه خردگرایانه در موضوعاتی مانند کثرت ادیان ، پیوند بین اسلام و دیگر ادیان ابراهیمی، وحدت مذاهب اسلامی و مؤلفه اخلاقی قوانین اسلامی مشهود است.

«تفسیر معاصرانه قرآن کریم» حاصل تلاش جمعی از محققین قرآنی است که زیر نظر «سیدحسین نصر» به ارائه این اثر اقدام نموده‌اند. این کتاب اگرچه به زبان معاصر نوشته شده و روش به‌کار رفته در تدوین آن، برپایه سطوح عالی پژوهشی بوده، اما سرویراستار کتاب اذعان داشته که در انجام این تحقیقات، از ایده‌های پژوهشگران و شرق‌شناسان غربی یا محقیقن مسلمان غرب‌زده، وام نگرفته است؛ چراکه در نحوه برخورد این افراد با قرآن کریم، تنها نگاه یک پژوهشگر با یک متن علمی دیده می‌شود و آن جان راستین سخن الهی، که در لایه‌های مختلف کلام‌الله مجید پنهان است، توسط آنان درک و استخراج نمی‌شود.

لذا اساسی‌ترین اصل در تدوین «تفسیر معاصرانه قرآن کریم»، ایمان به معصومیت این کتاب و سپس ارجاع روشمند به آیین و سنن اسلامی، علی‌الخصوص تفسیرهای معتبری بوده که از جانب علمای شیعه و اهل سنت صورت گرفته است. هدف از تألیف این کتاب، آشناساختن خواننده امروزی با رویکردهای علمی متنوع در تفهیم و تفسیر کلام‌الله مجید ازسوی مسلمانان است که طی چهارده قرن گذشته به انجام رسیده است. در کنار این مسئله، این کتاب، مخاطب را یاری می‌کند که از سنت دیرینه تفسیر آیات و سوره‌های قرآن کریم، برای رسیدن به جواب پرسش‌های متعدد معنوی و مذهبی خود بهره بگیرد.

این کتاب را نمی‌توان به کتابی در علم کلام (علم عقاید) برشمرد یا آن را اثری در علم یا فلسفه «الهیات» دانست؛ زیرا این علوم دارای موضوعات متعدد و در بر دارندۀ فصول متنوعی است که بر یک نظام علمی و فلسفی ترتیب شده است؛ ولی این کتاب محاضره‌ای است در اطراف یک موضوع که عبارت است از: اثبات وجود خداوند و آن هم با ادلۀ برهانی و خطابی و غالباً از طرف آن دانشمندان و نویسندگانی که موجه‌های مادیت و الحاد از سرزمین‌های ایشان جانب ما می‌وزد. دانستن كنه ذات خداوند یگانه، واجب‌الوجود، مقدس و منزه از ماده و ‌كاری ماورای دسترس عقل و بلكه همۀ مشاعر انسانی است؛ اما دانستن وجود خدا (یعنی اینكه خدا موجود است) چیزی است كه در دسترس همۀ مشاعر ما (شامل علم، حدس و حس و تمییز) نیز گذاشته شده است. حتی اگر انسان بخواهد بر حواس خود قفل زند، بدین‌ترتیب كه در خانه‌ای تاریک خود را محبوس نماید، باز هم تجلی حق از دریچۀ روشن دل چهره‌نمایی می‌كند. ازجمله تجلیاتی كه خداوند در آفاق و انفس وارد می‌سازد، عبارت است از: تجلی خداوند در نیروهای طبیعی و شعوری انسان، در اشیاء و قانون و ماورای قانون، در طبقات الارض، در كوچک‌ترین حیوانات میكروسكوپی، در عالم كیمیا، در محیط آب، در انسان، در عقل و استدلال و… هدف از نگارش كتاب، ذكر براهین اثبات وجود خداوند است؛ ازاین‌رو، نگارنده از فكر و عقیدۀ هر خداپرستی كه در زمان‌ها، مكان‌ها و ادیان مختلف بوده، استمداد نموده است.

بازی تمام شد؛ دسیسه نتیجه داد… ویروسی عجیب به جان مردی خلید که تنها به انکای عقل خود به مصاف بنیادگرایی و جهل رفت؛ مردی شگفت که آخرین مبارزه‌اش را با به چالش‌خواندن ویزای یک کشور عربی انجام داد تا چون خدایگانی از دور با جهان سخن بگوید و این سؤال حیرت‌انگیز را بپرسد: سرزمین‌های ما در دست کیست؟ یک سال تمام با متفکر و فیلسوف،دکتر حامد ابوزید ازطریق نامه‌ای هفتگی و گاه روزانه همدم شدم تا اینکه گفت‌وگو به پایان رسید و صورت کتاب به خود گرفت.

نصر حامد ابو زید (به عربی نصر حامد أبو زید) (متولد ۱۰ ژوئیه ۱۹۴۳ ـ درگذشت ۵ ژوئیه۲۰۱۰) متفکر مصری قرآن و یکی از متکلمان آزاداندیش و پیشرو در اسلام بود. او برای پروژه خود یعنی تفسیر انسانی از قرآن مشهور است. نصر حامد ابو زید در نزدیکی طنطا دنیا آمد. در سن دوازده‌سالگی، او به اتهام هواداری از اخوان‌المسلمین به زندان افتاد. پس از دریافت آموزش‌های فنی او برای ارتباطات سازمان ملی در قاهره کار کرده‌است.

کتاب «معبد و مکاشفه» اولین بار در سال 1986 منتشر شد. این جلد پنج سخنرانی را گرد هم می‌آورد که در ابتدا در جلسات مختلف کنفرانس‌های معروف ارانوس در آسکونا، سرزمین سوئیس ایراد شدند. خود هنری کربن طرح این کتاب را ترسیم کرده بود که عنوان آن نشان می‌دهد این مطالعات متنوع در یک مرکز معنوی مشترک همگرا می‌شوند. مضمون اصلی معبد و مکاشفه، تأویل روحانی عبادت و معبد یا همان کشف اسرار عبادات است. عارفان ما فراوان از تفاوت حج عوام و حج خواص سخن گفته‌اند. یکی «قصد کوی دوست است» و دیگری «میل روی دوست»؛ یکی «حج خانه خلیل» است و دیگری «حج حرم بلبل». کربن تأویل روحانی عبادت و معبد را مبنایی برای معنابخشیدن به زندگی آدمی و دستیابی وی به ساحات وجودی ژرف‌تر خویش قرار داده است.

در روزگار ما، پاپ فرانسیس یک نوظهور است، او با پول دنیایی بیگانه بوده، حتی یک دلار هم ثروت ندارد، او از پذیرش زور و تحمیل آن بر دیگران و از تماشای هردوی اینها در همنوعان خود، بیزار بوده است. او پاپی است که گرچه بنا بر طبیعت ذاتی «پاپ‌بودن» می‌توانسته منشأ فساد تزویری و ریایی باشد، اما حتی یک مورد هم دیده نشده است که در زندگی‌اش از ابزار تزویر و ریا استفاده کرده باشد.

حج یکی از واجبات ارزشمند دین مبین اسلام و یکی از عبادات مهم این آیین حیات‌بخش به‌شمار می‌رود که بر هر مسلمان مکلّفی که مستطیع باشد، یک‌‌ مرتبه درطول عمر واجب می‌شود.

این کتاب را به تمام مسلمانان که می‌خواهند از واجبات دین اطلاعات دقیق داشته باشند پیشنهاد می‌کنیم.

زندگی ابوذر در تاریخ اسلام مردم! خدا را سپاس کنید (جمعیت با خشوع و تأثر خدا را سپاس)، اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا عبده و رسوله (جمعیت با او هم‌صدا شدند)، مردم! من گواهی می‌دهم که قیامت راست است، بهشت راست است، جهنم راست است، به هرچه ازسوی خدا آمده اقرار می‌کنم، شما همه شاهد باشید (حضار: شاهدیم) کسی را که با این عقیده بمیرد، مادام که یار گناهکار و یاور ستمکار نباشد به آمرزش خدا و پیغمبر مژده باد. مردم! هرگاه خیانت کردند شما همچنان‌که نماز می‌خوانید و روزه می‌گیرید غضبناک شوید! شما با خشم خدا، خشنودی رؤسا و زمامداران و هیئت حاکمه‌تان را فراهم نسازید، اگر خیانتی کردند از آنها دوری کنید، اگرچه شکنجه و تبعید ببینید، تا خدا را خشنود سازید، خدا بالاتر و بزرگ‌تر و شایسته‌تر است، سزاوار نیست که با خشنودی بنده، خدا خشمناک شود…

مایکل آلن گیلسپی با افشای ریشه‌های مذهبی عصر ظاهراً بی‌خدای ما، در این مطالعه برجسته نشان می‌دهد که مدرنیته بسیار کمتر از آن چیزی که حکمت متعارف نشان می‌دهد، سکولار است. گیلسپی با در نظر گرفتن نقطه شروع فروپاشی جهان قرون‌وسطی، استدلال می‌کند که مدرن‌ها از همان ابتدا به‌دنبال حذف دین نبودند؛ بلکه به‌دنبال حمایت از دیدگاه جدیدی از دین و جایگاه آن در زندگی بشر بودند. او در ادامه به بررسی ایده‌های شخصیت‌هایی مانند ویلیام اوکام، پترارک، اراسموس، لوتر، دکارت و هابز می‌پردازد و نشان می‌دهد که مدرنیته به بهترین وجه به‌عنوان مجموعه‌ای از تلاش‌ها برای فرمول‌بندی متافیزیک یا الهیات جدید و منسجم درک می‌شود.

تحلیل‌های گیلسپی با به‌روزرسانی تاریخ اندیشه سیاسی و قراردادن آن در پس‌زمینه رویدادهای معاصر، راهی برای شروع گفت‌وگو با جهان اسلام درباره اینکه شاید پرسش اصلی در هریک از سه دین توحیدی باشد، فراهم می‌کند: اگر خدا قادر مطلق است، پس جایگاه آزادی انسان چیست؟»

باستان‌شناسی در کنار دانش‌های دیگر، به موضوع دین توجه داشته، در پژوهش‌های میدانی و نظری به وضع دینی انسان در دوره‌های مختلف پرداخته و نتایج و توصیفات مستند و البته بحث‌انگیزی را عرضه کرده است. توجه باستان‌شناسان به دین تا آنجا پیش رفته که «باستان‌شناسی دین» شاخه‌ای برجسته از باستان‌شناسی شده و گسترش یافته است.

این کتاب حاصل گردهم‌آیی سال 1998 در کمبریج با موضوع «باستان‌شناسی و ادیان جهانی» است. مراد از ادیان جهانی در مجموعه حاضر، ادیان یهودی، مسیحی، هندو، بودایی و اسلام است. ویراستار کتاب، تیموتی اینسل، خود از باستان‌شناسان شناخته‌شده در حوزه مطالعات دینی با آثار فراوان است. پژوهشگرانی هم که مقالاتشان در این مجموعه آمده، از چهره‌های بنام این عرصه هستند.

در این کتاب ابتدا پنج دین جهانی براساس مدارک باستان‌شناختی بررسی و سپس موضوعاتی چون جنسیت، اخلاق و بافت تاریخی ادیان (مرگ، هستی و زمان) مطرح شده است.

الهیات فرهنگ شاخه‌ای از الهیات است که به مطالعه فرهنگ و پدیده‌های فرهنگی می‌پردازد. این به فلسفه فرهنگ نزدیک است، اما بیشتر بر اگزیستانسیالیسم و معنویت‌گرایی تمرکز دارد.

پل تیلیش اولین الهیاتی بود که درباره الهیات فرهنگ نوشت. او درباره فرق‌گذاشتن امر مقدس و دنیوی بحث می‌کرد. امروزه، الهیات فرهنگ به تفاوت‌های فرهنگی بین ادیان نیز می‌پردازد و ازاین‌رو ویژگی‌های بسیاری با الهیات ادیان مشترک است. مواجهه الهیات با فرهنگ مدرن و تجلیات انضمامی آن در قلمرو عرفان، فلسفه، علم، نقاشی، روان‌شناسی و سیاست… محتوای اصلی کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد. نویسنده کتاب (پل تیلیش) تلاش می‌کند تا خواننده را به حضور همواره ساحت دینی در همه آفریده‌های فرهنگ بشری دلالت کند؛ حتی اگر این آفریده‌ها علی‌الظاهر با دین به مفهوم محدودتر کلمه، هیچ نسبتی نداشته باشند. تیلیش با بهره‌گیری از «دیالکتیک تهاجمی» کی یرکگور و مارکس در نقد جامعه و فرهنگ بورژا ـ مسیحی، تصویری تأثیرگذار و زنده از تعاطی دین و فرهنگ مدرن را به نمایش می‌گذارد؛ و گویی اثبات می‌کند که مباحث الهیات بدون الهیات فرهنگ بدون ثمر و عقیم می‌ماند.