“با نگاهی گذرا به سیر تحول جوامع انسانی می‌توان دریافت كه انسان، حیات جمعی و آسیب‌های اجتماعی همزاد یكدیگرند. “آسیب‌های اجتماعی” اگرچه باید خاطرنشان كرد كه واقعیتی دیرپا محسوب می‌شود، نوظهور و مربوط به دوره‌ی ضرب‌آهنگ سریع توسعه‌ی پس از انقلاب صنعتی است كه با خود مهاجرت وسیع، انباشت جمعیت شهری، رشد شتابان شهرها و كلان‌شهرها، تغییر نوع و شكل روابط انسانی، ظهور عصر جدید و تكثیر و تجمع آسیب‌های اجتماعی را به همراه داشته است … “سرزمین ایران نیز از این واقعیت مستثنا نبوده و بنا بر دلایل متعددی نظیر موقعیت ژئوپلیتیکی، سابقه‌ی تاریخی، تغییرات جمعیتی، رشد شتابان شهرها، اجرای برنامه‌های متنوع و گاه متضاد توسعه در یک‌صد سال اخیر، ناپایداری اجتماعی و سیاسی، رویه‌های مدیریتی و حكمرانی، … شاهد گسترش بی‌رویه‌ی آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی بوده‌ است كه انباشت، پیچیدگی و چندلایه‌شدن آن‌ها تهدیدی قابل توجه است كه باید بدان پرداخت… “نخستین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی را انجمن جامعه‌شناسی ایران با همت والا و ستودنی استاد ارجمند، شادروان دكتر محمد عبداللهی، ریاست وقت انجمن در سال 1381، برگزار كرد و مجموعه مقالات همایش نیز متعاقباً در شش جلد منتشر شد. تمهید مقدمات برگزاری دومین همایش از سال 1390 صورت گرفت تا اولاً تكرار این واقعه‌ی علمی باشد… و ثانیاً پاسداشتی باشد از مقام علمی استاد عبداللهی … و اینك با شكل‌گیری شرایط مناسب نسبی و با مساعدت جناب آقای دكتر سیدمرتضی میرباقری، قائم‌مقام محترم وزیر كشور و دبیر شورای اجتماعی كشور [در سال1391]، مجموعه مقالات منتخب هیئت داوران در نه جلد آماده و منتشر شده است.” (از دیباچه‌ی كتاب، به قلم میرطاهر موسوی)

مجموعه حاضر فقط بازتاب طنین صداهای تاریخ نگاران چپ‌گرای انقلاب‌های روسیه در نیم سده اخیر است،آن‌هم از جنبه‌ای خاص: بازنشاسایی سرشت انقلاب اكتبر. هرگز قصدی برای نگارش چنین مجموعه‌ای نداشتم. كاری بود یك‌سره برنامه‌ریزی نشده. به صدمین سالگرد انقلاب اكتبر كه رسیدیم، دعوت تارنمایی پرخواننده را برای ارائه ارزیابی‌ام از تجربه اكتبر ، بی پاسخ نگذاشتم. در پاسخ به پرسش‌هایی كه مطرح كرده بودند ، دیدگاه‌های خودم را با عنوان « انقلاب اكتبر: یك گام به پیش ، دو گام به پس » تقریر كردم. این بحث اكنون در قالب فصل اول كتاب حاضر آمده است. هسته اصلی بحث‌ام عبارت بود از تصدیق ضرورت تعهد شورمندانه به آرمان‌های انسانی اكتبر و تحرز هوشمندانه از روش‌های سیاسی اكتبر. بر پژوهش‌های مجموعه پرشماری از مورخان چپ‌گرای انقلاب‌های روسیه تكیه كرده بودم كه هاله‌ای كودتایی را حول انقلاب اكتبر تمیز داده بودند، در معنایی یك سره متمایز از « كودتای كلاسیك » كه بی‌وقفه از شیپور تبلیغاتی نیروهای مخالف به خطا به انقلاب اكتبر منتسب می‌شده است. (برداشتی از پیش‌گفتار)

كشیش پروتستان اهل برلین، یوهان فریدریش زولنر، در مقاله‏ى كه در سال 1783 در مخالفت با “نكاح عرفى” نوشت به سرگشتگى‏هایى اشاره كرد كه “به نام روشن‏نگرى در دل و ذهن مردم به وجود آمده است…”. وى در جایى از نوشته‏اش مفهوم روشن‏نگرى را به چالش كشید و پرسید “به‏راستى روشن‏نگرى چیست”. این پرسش پنهان كه در پانوشت آن مقاله آمده بود، نتایج ثمربخش و ژرفى در تاریخ فلسفه بر جاى نهاد. چراكه بسیارى را بر آن داشت كه پاسخى به این پرسش بدهند. بخش عمده‏اى از مقالات این كتاب همین پاسخ‏ها و بحث‏هایى هستند كه در همان سده‏ى هجدهم، در پى آن‏ها درگرفتند. مقاله‏ى معروف كانت با عنوان “روشن‏نگرى چیست” نیز در پاسخ به همین پرسش نوشته شد: “روشن‏نگرى خروج آدمى‏ست از نابالغىِ به تقصیرِ خویشتنِ خود. و نابالغى، ناتوانى در به كار گرفتن فهم خویش است بدون هدایت دیگرى”. روشنى‏یابى جنبشى است كه به زبان تمثیل مى‏توان آن را به “گناه دومین” آدمى تشبیه كرد. “گناه نخستین” خوردن از میوه‏ى درخت معرفت است و “گناه دومین” آغاز معرفت‏یابىِ آدمى است با در كار آوردنِ عقلِ سنجش‏گرِ خود و دلیرى كردنش در كاربست فهمِ خویشتن، فهم انسان و جهان، آن‏چنان كه در واقع هست و نه آن‏چنان كه سنت انتقادى قرن‏ها به او فراداده است و پیشینیان او پنداشته‏اند. مقاله‏هاى این كتاب در واقع دنباله‏ى منطقىِ مقاله‏هایى است كه در كتاب روشن‏نگرى چیست؟ تعریف‏ها و نظریه‏ها آمده است. در این كتاب نیز بحثى پى گرفته مى‏شود كه دویست و اندى سال پیش آغاز شد و هنوز هم در چارگوشه‏ى جهان ادامه دارد.

در حقیقت پیدایش و تحول رویکردها و الگوهای جدید در حوزه‌ی حکومت‌های محلی و مدیریت شهری تلاشی است برای یافتن شیوه‌هایی کارآمدتر برای پاسخ‌گفتن به انبوه نیازها و مسائلی که شهرهای بزرگ، پیچیده و پویای امروز گرفتار آن‌ها هستند. محتوای اصلی همه‌ی این کوشش‌های نظری و عملی درس‌آموختن از تجربه‌های جهانی و بهره‌گرفتن از آن‌ها در راه توسعه‌ی پایدار سرزمین، بهسازی زندگی شهری و رضایت همه‌ی شهروندان است. مجموعه مقالات حاضر کوششی جمعی و هدفمند برای شناخت و فهم محتوای اصلی مفاهیم و واژگان حکم‌روایی شهری و چگونگی بهره‌مندی از آن‌ها در شرایط کنونی ایران است که با شتاب به سوی شهری‌شدن و پیامدهای فزاینده‌ی آن پیش می‌رود.

سیاست‌گذاران و دولتمردان، که سیاست‌گذاری و هدایت دولت مدرن را بر عهده دارند، به‌منظور بالابردن درجه‌ی عقلانیت تصمیم‌سازی‌ها و نتیجه‌بخشی اقدام‌ها و کنش‌هایشان در عرصه‌ی جامعه‌ی سیاسی نیازمند درکی عمیق از چیستی نهاد دولت و چگونگی کارکرد آن در مسیر توسعه هستند. این در حالی است که انسان و بالابردن شأن و منزلت او در جهان امروز اهمیت روزافزونی دارد. از این رو در دانش سیاسی، اگر آن را یک سنت علمی و تحقیقاتی در نظر بگیریم، عامل انسانی عمدتاً در قالب جمعیت و منابع انسانی و کم و کیف آن هیچ‌گاه از نگاه تیزبین دانش‌پژوهان این رشته‌ی دانشگاهی دور نمانده است […] «حوزه‌ی مطالعاتی سیاست‌گذاری توسعه‌ی سرمایه‌ی انسانی از مجموعه‌ی دانش‌های میان‌رشته‌ای نوپدید است که در ذیل گرایش سیاست‌گذاری عمومی و رشته‌ی علوم سیاسی سعی دارد معضل‌های موجود در زمینه‌ی ایجاد، انباشت و توسعه‌ی سرمایه‌ی انسانی را شناسایی كند و با بررسی تصمیم‌ها، کنش‌ها و اقدامات دولت‌ها به تحلیل پیامدهای این سیاست‌ها بپردازد.» كتاب حاضر بر آن است تا در این حیطه به بررسی و واكاوی سرمایه‌ی انسانی در دوره‌ی خاصی از ایران بپردازد. (از متن پیش‌گفتار كتاب)

حکومت پادشاهان فعلی بریتانیای کبیر انباشته از بیدادگری و غصب و ستم به مستعمرات است و این روش بدان منظور است که بر ما حکومت مطلقه و مستبد داشته باشد. … وقتی که جور و ظلم و سوءرفتارها به درازا کشید و مداومت یافت، از حق مردم بلکه از وظیفه آن‌هاست که این‌گونه حکومت‌ها را ساقط کنند. تا به حال، مستعمرات با شکیبایی متحمل چنین مظالمی شده‌اند و اینک وقت آن رسیده است که سیستم حکومتی خود را تغییر دهند. … ما این حقایق را از بدیهیات می‌دانیم که همگی مردم مساوی آفریده شده‌اند و این‌که آفریدگارشان بدان‌ها حقوق خاص و غیرقابل انتزاعی اعطا نموده است که از آن جمله است حق زندگی، داشتن آزادی، و جست‌وجوی خوشبختی: و به‌منظور حفظ این حقوق، مردم برای خود حکومت‌هایی تأسیس خواهند کرد و با میل و رضای خود به آن حکومت‌ها اختیار و اقتدار خواهند داد. دیگر این‌که هر گاه این حکومت‌ها ازراه راست منحرف شوند، از حقوق مردم است که آن‌ها را تغییر داده و ساقط سازند و حکومت‌های تازه‌ای روی کار آورند. (از اعلامیه استقلال، 1776)

برگزاری جشن و عید از ویژگی‌های فرهنگیِ همه‌ی جامعه‌هاست، از كهن‌ترین زمان‌ها تا به امروز. همه‌ی ملت‌ها، قوم‌ها، ایل‌ها در همه‌ی سرزمین‌ها روزهایی از سال را جشن می‌گیرند. مردم‌شناسان هیچ جامعه یا گروهی را سراغ ندارند كه مردم روز یا روزهایی را به شادی و شوخی و جنب و جوش شادمانه نپردازند. كتاب حاضر به جشن‌ها و آیین‌های كهنی پرداخته است كه برگزاریِ آن‌ها به‌رغم همه‌ی دگرگونی‌ها و پیش‌آمدهای اجتماعی و سیاسی پابرجا مانده است. كتاب دارای سه بخش است: بخش نخست شامل جشن‌ها و آیین‌هایی است كه در همه‌ی شهرهای ایران، و در بین همه‌ی قشرهای اجتماعی، از كهن‌ترین زمان‌ها تا به امروز برگزار می‌شود. این جشن‌ها عبارت‌اند از: نوروز، یلدا و مهرگان. در بخش دوم از جشن‌های كهنی سخن می‌رود كه در بسیاری از شهرها به دست فراموشی سپرده شده ولی در یك یا دو منطقه و استان تا به امروز بر جا مانده است؛ مانند جشن سده در كرمان، و جشن تیرگان در مازندران. بخش سوم درباره‌ی آیین‌هایی است كه نمی‌توان نام جشن بر آن‌ها نهاد، آیین‌هایی كه از دیرباز به وسیله‌ی پیروان مذهبیِ زردشتی، ارمنی و شیعه در منطقه‌های كوهستانی یزد، ماكو و كاشان برگزار می‌شود

یكی از پیامدهای بحران بین‌المللی بدهی‌ها در اوایل دهه‌ی 80 میلادی تشدید بحران در سطوح اقتصاد كلان در كشورهای توسعه‌نیافته بود. در واكنش به این بحران، منابع تأمین مالی برون‌مرزی هم كاهش یافت كه به نوبه‌ی خود به صورت كاهش چشمگیر در سرمایه‌گذاری متجلی شد. بررسی گوشه‌هایی از این تحولات موضوع مقاله‌هایی است كه در این مجموعه گردآوری شده‌اند. مقاله‌های این مجموعه مضمون واحد و مشتركی دارند و در همه‌ی آن‌ها سخن از ستم‌گری و اهانت است به انسان و انسانیت در دهه‌های پایانی قرن بیستم كه در پوشش فریبنده‌ی كوشش برای توسعه و رفاه از جانب سازمان‌ها و نهادهای «مستقلِ» بین‌المللی بر این جوامع تحمیل شده و هنوز می‌شود. برای تجهیز قوایی كه باید برای رسیدن به توسعه‌ای انسان‌سالار، طبیعت‌دوست و آینده‌ساز تجهیز شود، آگاهی به این تجربه‌ها امری ضروری است.

آنتونیو كاسه‌سه در این كتاب می‌كوشد تا به بررسی برخی از گره‌های كور روابط بین‌الملل بپردازد و نشان دهد كه عوامل مختلف، اعم از سیاسی، اقتصادی، عقیدتی و حقوقی، در روابط بین كشورها چگونه بر هم اثر می‌گذارند. این گره‌ها و مسائل به روابط قدرت بین قدرت‌های بزرگ یا بین قدرت‌های بزرگ و قدرت‌های كم‌تر بزرگ مربوط می‌شود كه در آن مرام‌ها و ضرورت‌های سیاسی جایگاه اصلی را به خود اختصاص می‌دهند و الزامات حقوقی به كنار رانده می‌شوند. به این ترتیب، مؤلف می‌كوشد تا عموم مردم را در جریان برخی از مسائل كه تاكنون به حلقه‌ی محدود كارشناسان تعلق داشته است قرار دهد.

«شهریار» ماكیاولی كتابی است سترگ، با نثری پرشور، برای انسان‌های همه دوره‌ها در شناخت ماهیت قدرت؛ اندرزنامه‌ای است برای دستیابی به قدرت و حفظ آن؛ بیانیه‌ای است در چگونگی فرمانروایی و فرمانبرداری. «شهریار» داریوش آشوری نمونه‌ای عالی از ترجمه است كه علاوه بر دقت در انتقال معنا، سبك بیان نویسنده نیز به خواننده منتقل شده است. داریوش آشوری با نگاهی به نوع ادبی سیاست‌نویس و نصیحت‌الملوك‌نویسی در زبان فارسی توانسته این رساله را همچون یك سیاست‌نامه مدرن به زبان فارسی درآورد، بی‌آنكه نثر او رنگ كهنگی به خود بگیرد یا در ورطه عربی‌نویسی نصیحت‌الملوك‌ها یا سره‌نویسی سقوط كند. از حیث محتوا، تا پیش از شهریار، این نوع ادبی مشحون بود از پند و ارزهایی به پادشاه، در باب فضایلی چون شفقت و شجاعت. اما سخن ماكیاولی جدید بود. او از شهریار می‌خواست واقعیت را به آرمان نفروشد و به او می‌آموخت كه گاه چگونه باید به قساوت عمل كند، چگونه روباه شود تا دام‌ها را شناسد و چگونه شیر باشد تا گرگ‌ها رماند. برای این پیام جدید، آشوری بیان جدید خلق كرده است. باری در توصیف ترجمه خوب گفته‌اند ابداع متنی كه نویسنده اگر زبان مادری‌اش همان زبان مترجن بود آن را می‌نوشت. شاید اگر آن جمهوری‌خواهِ فلورانسی می‌خواست شهریارش را به فارسی بنویسد، حاصل كار چیزی می‌شد نزدیك به شهریارِ آشوری. چنین ترجمه‌ای مستلزیم دانشی وسیع و تخیلی بسیار غنی است. (جلال توكلیان، مهرنامه، شماره 7، آذر 1389)