سید محمدحسین بهجت تبریزی (زاده ۱۲۸۵ – درگذشته ۱۳۶۷) متخلص به شهریار (پیش از آن بهجت) شاعر ایرانی اهل آذربایجان بود که به زبان‌های ترکی آذربایجانی و فارسی شعر سروده است. وی در تبریز به‌دنیا آمد و بنا به وصیتش در مقبرةالشعرای همین شهر به خاک سپرده شد. شهریار، شاعر پرآوازه پارسى گوى آذرى زبان وطنمان در قلمرو ادب و فرهنگ ایران، از چنان اعتبار و خلاقیت شگفت انگیز هنرى و مرتبه والاى سخنسرایى برخوردار است، كه ناشران مجلّدات حاضر نیازى به معرفى آثار وى نمى بینند.
امروزه در پهن دشت سرزمین ایران كمتر جایى را مى توان یافت كه نام و نشانى از سروده هاى شهریار در آن نباشد، و شمار اندكى از مردم باسواد را مىتوان دید كه بیتى، قطعه اى و غزلى از شهریار را بر لوح خاطر نسپرده باشند، و این نشانه اى است از نفوذ معنوى كلام شاعر بر سراچه دل آشنا و بیگانه.
۲۷ شهریور را «روز شعر و ادب فارسی» نام‌گذاری کرده‌اند.
نمونه ای از غزل:
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟ بی‌وفا حالا که من افتاده‌ام از پا چرا؟
نوشدارویی و بعد از مرگ سهراب آمدی سنگدل این زودتر می‌خواستی حالا چرا؟
نازنینا ما به ناز تو جوانی داده‌ایم دیگر اکنون با جوانان ناز کن با ما چرا؟
آسمان چون جمع مشتاقان پریشان می‌کند در شگفتم من نمی‌پاشد ز هم دنیا چرا؟
در خزان هجر گل، ای بلبل طبع حزین خامشی شرط وفاداری بود غوغا چرا؟
شهریارا بی‌حبیب خود نمی‌کردی سفر این سفر راه قیامت می‌روی تنها چرا؟

در یکى از کوچه‌هاى باریک پشت بازارچه سر پولک چهار راه سیروس، تهران، خانه قدیمى کوچکى قرار داشت که در آغاز این داستان سى سال از عمر بناى آن مى‌گذشت. خانه‌اى بود یک طبقه از آجر سرخرنگ معروف به بهنازى، که در شمال کوچه قرار داشت. در چوبى آفتاب‌خورده و رنگ و رو رفته آنکه پرده‌اى جلویش آویخته بود بدون هیچ‌گونه دهلیزى به حیاط وصل مى‌شد. مساحت حیاط به زحمت از شصت متر تجاوز مى‌کرد که از موزائیک چهارگوش راه راه پوشیده شده بود و یک سومش را باغچه‌اى تشکیل مى‌داد که در میان آن یک درخت تنومند افرا و چند بوته گل به چشم مى‌خورد. ضلع شمالى حیاط شامل دو اتاق بود، هر کدام با دو پنجره که قرینه‌وار به‌وسیله ایوانى از هم جدا مى‌شدند. در ضلع شرقى فقط یک اتاق قرار داشت، باز هم با یک ایوان که ظاهرآ بزرگتر از خود اتاق بود.

براى یک تازه وارد در اولین نگاه آشکار مى‌شد که در این خانه دو خانواده زندگى مى‌کردند که از نظر سلیقه زندگى وضع یکسانى نداشتند. دو اتاق شمالى حیاط با شیشه‌هاى سالم و براق و پشت‌درى‌هاى شسته و اتو زده و وضع از هر حیث مرتب، حکایت از این مى‌کرد که کدبانوئى دقیق و منظم و سختگیر اداره‌کننده آن بود. اتاق ضلع شرقى با تیکه پاره‌هاى وسائل و خرت و پرت‌هاى بى‌ارزشى که اینجا و آنجا روى هم انباشته شده یا به در و دیوار آویخته بود، بلافاصله در بیننده این گمان را ایجاد مى‌کرد که صاحب آن نمى‌باید از نظم و ترتیب یا ذوق و سلیقه که نام دیگرش هنر خوب زیستن است و به نظر برخى کسان آئینه شخصیت یا خود دوم وجود آدمى است بوئى برده باشد. اگر این موضوع درست باشد که سلیقه یعنى قلبى براى دوست داشتن و همیشه یک سلیقه بد بهتر است از بى‌سلیقگى، به سادگى نتیجه مى‌گیریم که این خصوصیت جزئى است از غریزه آدمى براى بهتر زیستن که هر کس و هر خانواده متناسب با تربیت و امکانات خود کم و بیش از آن بهره‌اى دارد. لیکن براى آنکه در مورد این دو خانواده که تصادفآ از نظر کسب و کار یا برداشت‌هاى زندگى تفاوت چندانى با هم نداشتند دچار پیش‌داورى نادرستى نشده باشیم ناگزیر به توضیحات بیشترى هستیم.

این خانه را دوازده سال پیش از آن براتعلى چراغ‌ساز ضمن سندى عادى از یک دامدار اهل ورامین اجاره کرده بود به ماهى یکصد تومان، براتعلى، خودش بود و زنش نرگس که اهل محله به او ننه عابدین مى‌گفتند و یک بچه، که در همان اتاق‌هاى تمیز شمالى مى‌نشستند. مرد
که سى سال از عمرش مى‌گذشت و اصلا اهل اسدآباد همدان بود در بازار آهنگرها منشعب از خیابان بوذر جمهرى، دکان چراغ‌سازى داشت. تعمیر یا تمیز کردن چراغ‌هاى خوراک‌پزى و تورى از هر قبیل، تعدادى هم چراغ تورى (زنبورى) داشت که به دوره‌گردان بازار کرایه مى‌داد از قرار شبى پنج یا ده ریال و دلیل آنکه شب‌ها دیرتر از موقع به خانه مى‌آمد یکى این بود که مى‌ایستاد تا این نوع مشتریان کارشان تمام شود و چراغ‌ها را با کرایه شب بازگردانند. در حقیقت منبع اصلى درآمد او از همین کرایه دادن چراغ بود. براى مجلس‌هاى جشن یا سوگوارى ایام محرم در مسجدها و تکیه‌ها نیز، از او چراغ مى‌گرفتند. چراغ‌هاى پایه بلند چند شعله‌اى که ساخت و نصب پایه‌هاى آن کار خود او بود. کار و کسب او، البته اگر پاسبان‌ها گاه با سختگیرى‌هاى افراطى مزاحم چرخچى‌ها و دوره‌گردان نمى‌شدند، پربد نبود. خرج زن و بچه‌اش را به خوبى درمى‌آورد و این‌قدر بود که با وجود یک زن مراقب و دلسوز در توى خانه سر و وضعى به زندگى‌اش بدهد. تنها مشکل یا ناراحتى براتعلى در وضع فعلى که مانع مى‌شد توسعه بیشترى به کارش بدهد تنگى جا براى نگاهدارى چراغ‌هایش بود. این بود که هنگام روز بیشتر وسائلش را از دکان بیرون مى‌آورد و توى معبر که گذرگاه عام بود مى‌چید، یا به در و دیوار نصب مى‌کرد. هنگام شب دوباره آنها را به درون دکان مى‌برد و هر روز این کارش بود. بعضى از این نوع وسائل از جمله یک میز چوبى سنگین با گیره آهنى نصب شده روى آن شب و روز همیشه بیرون بود. البته اگر صاحب دکان او مانند بسیارى مالکین آن
راستا بدقلقى نمى‌کرد و اجازه مى‌داد که او هم یک پوش دیگر داخل دکانش بسازد مقدارى از این مشکلات حل مى‌شد. اما او با همه تلاش‌ها و عجز و الحاح‌هاى براتعلى نه تنها چنین اجازه‌اى نمى‌داد بلکه به طمع اجاره بیشتر قصد داشت به هر وسیله که ممکن بود مستأجرش را مجبور به تخلیه دکان کند. براتعلى هم خوب مى‌دانست که اگر دکان را خالى مى‌کرد مى‌بایست با کار و کسب خود در منطقه بازار براى همیشه خداحافظى کند. زیرا کوچکترین پستوى تاریک و نمورى که ممکن بود پیدا کند کمتر از دویست یا سیصد هزار تومان سرقفلى‌اش نبود. به هر حال، اگر براتعلى از حیث کار و کسب به علت وجود یک مالک کجتاب و پولدوست این نوع ناراحتى را داشت در عوض دلخوش بود که زن وظیفه‌شناس، محیط آرام و بستر گرمى در خانه منتظرش بود که پایان کار استراحت او را تأمین مى‌کرد و سر و صداهاى کر کننده بازار آهنگرها را از یادش مى‌برد. او مرد کم‌حرف و افتاده‌اى بود. قد بلندى داشت که اندکى خمیده مى‌نمود. حرکاتش تند و حساب شده بود. دو شیار عمیق در طرفین دهان، چهره قهوه‌اى سوخته‌اش را مشخص کرده و حالت مردانه‌اى به آن داده بود. سیبل‌هایش را گرد مى‌زد و همیشه یکدسته از موهایش در حالتى به هم چسبیده روى پیشانى‌اش افتاده بود. نرگس را که با خودش همسال بود زمانى گرفته بود که براى طى دوره سربازى به تهران آمده بود.

براتعلى بعد از اجاره این خانه یک اتاقش را به مشدى محرم سبزى‌فروش واگذار کرد به ماهى پنجاه تومان که با زنش گل‌عنبر و سه

بچه به نامهاى شاهرخ، مهران و مهشید در آن زندگى مى‌کردند. این اتاق بیشتر از سه متر عرض و چهار متر طول نداشت. سبزى‌فروش و خانواده‌اش در آن جاى تکان خوردن نداشتند. و با آنکه نصف اجاره‌بهاى خانه را که کلا صد تومان بود مى‌پرداختند از این تقسیم به قول خودشان غیرعادلانه طبیعتآ نمى‌توانستند راضى باشند. ولى کار دیگرى هم از دستشان ساخته نبود. زیرا دکان سبزى‌فروشى مشدى در سر همان کوچه قرار داشت که خانه واقع شده بود و براى آنها این یک مزیت بزرگ بود که در جاى خود اهمیت بسیار داشت. لیکن با توجه به آن خصوصیت غریزى اخلاقى انسانى که نزد ما ایرانى‌ها ویژگى خاصى پیدا کرده است، اگر از خانواده ایرانى علاقه به نظم و ترتیب و یا سلیقه زندگى داخلى او را بگیرند براى او چه چیز باقى خواهد ماند؟! و آیا یک خانواده پنج نفرى که سه تاى آن بچه‌هاى خرد هستند در یک اتاق سه در چهار هر چقدر هم مردمان فهمیده و ذاتآ نجیب و موظفى باشند مى‌توانند به هر نوع انضباطى پاى‌بند باقى بمانند؟!

در یکى از روزهاى نیمه پائیز سال ۱۳۵۳ شمسى که آغاز این داستان است، ما گل‌عنبر زن مشدى محرم را مى‌بینیم که جاروب به دست در حیاط خانه مشغول نظافت کردن و روفتن برگ‌هاى زردى بود که به نسیم پائیزى از درخت بزرگ به زمین ریخته بود. هوا نه ابر بود نه آفتاب ولى هیچ‌کس باور نمى‌کرد که میل به باریدن داشته باشد. اول صبح بود و نرگس براى خرید روزانه از خانه بیرون رفته بود. گل‌عنبر که طبیعتآ زن مهربانى بود و با بچه‌ها میانه خوبى داشت در همان حال با عابدین پسر دوازده ساله همسایه گفتگو مى‌کرد :

– ببین عابدین جان، تو بچه‌اى هستى که به حمداللّه همه چیز را خوب مى‌فهمى. این حرفهائى را که من به تو مى‌زنم هیچ‌وقت حاضر نیستم پیش مادرت عنوان کنم، چون که حوصله دعوا ندارم. صداى کسى که بلند شود مثل ماهوت پاک‌کن‌هاى زبرى که تن اسب را با آن تیمار مى‌کنند موى به تن من راست مى‌ایستد. زندگى دو روزه که در خوردن و سگ‌دو زدن و مثل مرده افتادن خلاصه شده است چه ارزشى دارد که آدم خلق خودش را تنگ بکند. او همیشه به من غر مى‌زند که آب رختشوئى را توى باغچه مى‌ریزم و باعث خشک شدن گل‌ها مى‌شوم اما یک‌دفعه نمى‌گوید این حمامى که توى این خانه هست ناسلامتى مال هر دو خانواده است. من حتى نمى‌توانم رخت‌هایم را ببرم توى حمام بشویم. خیال مى‌کند سنگ‌هایش سائیده مى‌شود. مگر خانه ارث پدرى اوست که دلش بسوزد یا بخیلى بکند. خدا رحم کرده ما هر دو مستأجریم. صاحبخانه یکى دیگر است که بنده خدا فرسنگ‌ها از این شهر دور است و سال به سال گذارش به این راستا نمى‌افتد. من آدمى هو کى هو کى‌تر از مادر تو به عمرم ندیده‌ام. مثل میزان‌الحراره هر ساعت یک درجه را نشان مى‌دهد و هر دقیقه هم یک جور باید به سازش رقصید. پریروز خودش به من گفت: هوا سرد شده است، توى حیاط رخت نشوى سرما مى‌خورى. – اما همین که دیروز دیگ و چراغ توى حمام بردم، هنوز ننشسته و بسم‌اللّه نگفته دیدم صداى غرولندش بلند شد – غرولند و بهانه‌گیرى. نه به آن زینب و کلثوم شدنش نه به این دایره و دنبک زدنش! آخر این خانه قوطى کبریتى چیست که آدم بخواهد توى آن هر ساعت و دقیقه صدایش را به گوش اهل محل برساند خیال مى‌کند
مردم خوششان مى‌آید. هر کسى کار و زندگى دارد و آرامش خودش را بالاتر از هر چیز مى‌داند. اگر من این شکایت را پیش پدرت ببرم و بگویم که چطور او برخلاف دستور خودش دیروز تشت لباس‌هاى مرا که آب‌جوش روى آن ریخته بودم از حمام بیرون آورد و توى حیاط گذاشت و در حمام را قفل کرد و کلیدش را توى جیب گذاشت، مى‌دانى پدرت چه خواهد گفت؟ خواهد گفت: آخر دیروز چهارشنبه بود!

گفته‌هاى زن ناتمام ماند. در حیاط که نیمه بسته بود با حرکتى تند گشوده شد و نرگس با خریدهائى که کرده بود به درون آمد. برخلاف گل‌عنبر که زنى کوچک اندام و ظریف بود او هیکلى درشت و رفتارى زمخت داشت. گونه‌هایش پهن و استخوانى بود بى‌آنکه لاغر باشد. و صورتش با چشمانى بس درشت و سیاه و پر نیرو مشخص مى‌شد که در بیننده ایجاد ترسى مبهم مى‌کرد. هیکل درشتش با دست‌هاى بى‌اندازه بزرگ و سنگین او را کمتر از یک کارگر ساختمانى که قادر به کارهاى زمخت است معرفى نمى‌کرد. هنگام راه رفتن این دست‌ها از دو طرف بدنش سنگینى مى‌کرد. به برکت وجود همین دست‌هاى سنگین و پر زور رخت‌هاى شسته‌اى را که ننه عابدین مى‌چلاند و روى طناب مى‌انداخت زودتر از رخت هر کس خشک مى‌شد. وقتى که به درون حیاط آمد چون هر دو دستش بند بود گوشه چادرش را به دندان گرفته بود. لحظه‌اى جلوى در درنگ کرد و گفتار اخیر همسایه‌اش را این‌طور تکمیل کرد :

– آرى، دیروز چهارشنبه بود و چهارشنبه یعنى روزى که ننه عابدین جنى مى‌شود! گویا خودت که حال و هواى درستى ندارى گمان کرده‌اى همه همین‌طورند. تمام حرفهائى را که مى‌زدى شنیدم.

صداى او بلند و خراش‌دار و ناراحت‌کننده بود. اما در حالت بیانش چیزى که حکایت از دل‌پرى عمیقى بکند وجود نداشت. دم در حیاط چادرش را روى زمین رها کرد، یعنى از روى بى‌قیدى یا از آن جهت که دستش بند بود آن را آزاد گذاشت تا خودش بیفتد. خریدهائى را که براى ناهار و شام خانواده سه نفرى خود کرده بود روى سنگ ایوان گذاشت. ضمن آنکه برمى‌گشت و دوباره چادرش را برمى‌داشت به گفته خود ادامه داد :

– ما هر دو مستأجریم – کى همچو حرفى مى‌زند؟! تو صاحبخانه هستى و من مستأجر. براى اینکه تو سه تا بچه دارى و من یکى. شوهر من صبح که از خانه قدم بیرون مى‌گذارد کسى رنگش را نمى‌بیند تا دیروقت شب. وقتى هم به خانه مى‌آید تا صبح که بیرون مى‌رود هیچ‌کس صدایش را نمى‌شنود به غیر از یک سلام و علیک کوتاه و مختصر با هیچ‌کس از اهل محل رابطه‌اى ندارد. در عوض شوهر تو که دکانش همین بغل است هر دقیقه فلتاقش توى خانه پهن است. اگر مى‌خواهد دست به آب برساند توى خانه است – انگارى مرض بول دارد. اگر مى‌خواهد آب بخورد توى خانه است – جرأت ندارم یک دقیقه توى این حیاط آزاد راه بروم یا توى آفتاب بنشینم. خانه را هم شعبه‌اى کرده است از دکان. تازه اگر هم خودش توى خانه نیست، صدایش هست. زمستان است، شلغم ببر مرهم سینه! تابستان است، بیا بار عسل دارم خربزه! – آن‌وقت هم این بچه‌ها، این بچه‌ها که نگو و نپرس! دائم مى‌آیند و مى‌روند و گند و کثافات توى حیاط مى‌ریزند. یا شاید راستى
راستى خیال کرده‌اى من شده‌ام دربان تو و بچه‌هایت که این‌طور دو قورت و نیمت باقى است. آن‌وقت نوبت به جارو کردن که مى‌رسد خدا به دور، زبان من باید مو دربیاورد تا خانم مثل امروز جاروئى دست بگیرند و به نظافت حیاط مشغول شوند. آن هم یک دفعه ندیدم کارى را که شروع کرده‌اید تمام بکنید. یا کسى از همسایه‌ها و این و آن دم در حیاط صدایت زده رفته‌اى یا اینکه خودت خسته شده ول کرده‌اى. توى این کوچه خانه‌اى نیست که با تو سر و سرى نداشته باشد. صبح که از خواب برمى‌خیزى هنوز رختخواب‌هایت را جمع نکرده و بچه‌هایت را به مدرسه نفرستاده‌اى، این خانه و آن خانه به سلام مى‌روى. یکى نیست بگوید مگر تو کدخدا یا داروغه محل هستى. یا شده‌اى بز حاج میرزا آغاسى که آزاد باشى و هر جا دلت بخواهد سر بکشى. تو آدمى هو کى هو کى‌تر از من ندیده‌اى، من هم خاله بى‌مضایقه‌تر از تو زنى ندیده‌ام. به خانه همسایه مى‌روى تا طرز غذا پختن را به آنها یاد بدهى، آن‌وقت غذاى خودت روى آتش مى‌سوزد که بویش تمام محله را مى‌گیرد و بچه‌هایت ظهر بى‌ناهار مى‌مانند. تو یک همچین آدمى هستى!

کتاب سیندخت اثر على‌محمد افغانى از سال ۱۳۶۴ براى انتشار در اختیار مؤسسه انتشارات نگاه بوده است، این کتاب پیش از آن توسط انتشارات امیرکبیر به همت عبدالرحیم جعفرى منتشر مى‌شد، بدین وسیله ضمن سپاس، از ناشر پیشین آن قدردانى مى‌شود. از تو با مصلحت خویش نمى‌پردازم همچو پروانه که مى‌سوزم و در پروازم گر توانى که بجوئى دلم امروز بجوى ورنه بسیار بجوئى و نیابى بازم

مكتب‌هاى فلسفى براى استفاده خوانندگانى فراهم شده است كه به‌تازگى وارد حوزه‌ى فلسفه شده یا مى‌خواهند بشوند. این كتاب با وجود جامعیت خود از شرح تفصیلى، فنى و پر تعقید دورى جسته و به‌جز در مورد چند فیلسوف مهم، به خلاصه‌ى نظریه‌ى فیلسوفان و مكتب‌ها اكتفا كرده است. با این همه امیدوارم فصل‌هایى، به‌ویژه چند فصل پایانى، توجه دانشوران و اهل فلسفه را نیز جلب كند.

این كتاب ضمن بزرگداشت و تشریح نظریه‌هاى فیلسوفانى همچون افلاطون، ارسطو، دكارت، لایب‌نیتس، كانت، اسپینوزا و دیگران به خاستگاه اجتماعى و طبقاتى و شأن نزول اندیشه‌هاى آنان توجه نموده، از منشأ مناقشه‌هاى‌شان با صاحبان عقاید مخالف پرده برمى‌دارد. براى اجتناب از داورى یك‌سویه، از فرهنگ‌هاى فلسفى، به‌ویژه از فرهنگ فلسفه‌ى پروگرس سود جسته‌ایم و در مورد هر فیلسوف و هر مكتب فلسفى به این فرهنگ استناد كرده‌ایم.

1929 29 ژوئن تولد در شهرِ فلورانس ایتالیا. پدرش نجار و از رهبران نهضتِ مقاومتِ ضدِ فاشیست و مادرش خانه‌دار بود :1944 پیوستن به پارتیزان‌ها و جنگ در جبهه‌ى ضدِ فاشیستى. :1950 آغازِ فعالیتِ مطبوعاتىِ در روزنامه‌ى ایل‌ماتینو دلیتالیاچنتراله. :1958 انتشارِ كتابِ هفت گناهِ هالیوود. :1961 انتشارِ كتابِ جنسِ ضعیف. :1962 انتشارِ كتابِ پنه‌لوپه به جنگ مى‌رود. 1963 انتشارِ كتابِ لایم لایت و خودپرست‌ها. :1965 انتشارِ كتابِ اگر خورشید بمیرد. :1967 فعالیت به عنوانِ خبرنگارِ جنگى در جنگ‌هاى ویتنام، هند و پاكستان، خاورمیانه و آمریكاى لاتین. :1968 ضرب و جرح و اصابتِ سه گلوله به وى توسطِ ارتشِ مكزیك. :1969 انتشارِ كتابِ زنده‌گى: جنگ و دیگر هیچ. :1970 انتشارِ كتابِ آن روز در ماه. :1972 دریافتِ جایزه‌هاى سنت وینسنت و بانكارلا براى كتابِ زنده‌گى: جنگ و دیگر هیچ. :1973 آشنایى با آلساندرو پاناگولیس مبارزِ یونانى و ارتباطِ عاطفى میانِ آن دو كه بعدها در كتابِ یك مرد به شرحِ آن پرداخت. :1974 انتشارِ كتابِ مصاحبه با تاریخ. :1975 انتشارِ كتابِ نامه به كودكى كه هرگز زاده نشد. :1976 مرگِ مشكوكِ آلساندرو پاناگولیس در حادثه‌ى راننده‌گى. :1979 انتشارِ كتابِ یك مرد. دریافت جایزه‌ى ویارِجّو براى همین كتاب. :1990 ابتلا به سرطانِ سینه. :1992 انتشارِ كتابِ انشاالله. :1993 دریافت جایزه ى آنتیب براى كتابِ انشاالله. :2001 انتشارِ كتابِ خشم و غرور. :2004 انتشارِ كتابِ مصاحبه‌ى اوریانافالاچى با اوریانافالاچى و نیروى برهان. :2005 پس از سال‌ها اقامت در آمریكا، بازگشت به ایتالیا براى معالجه‌ى بیمارى. دریافتِ جایزه‌ى تیلر از مركزِ مطالعاتِ فرهنگِ عامه‌ى نیویورك. دریافتِ مدالِ طلایىِ شهرِ میلان و دریافت مدالِ ملىِ آموزش و پرورشِ ایتالیا. :2006 15 سپتامبر. درگذشت در شهرِ فلورانس.

اوتوز آلتى ایل بوندان اول، 1332- نجى ایلین اسفند آییندا، نوروز قاباغى آذربایجان خلقى ئوز شاعریندن اونودولماز بیرهدیه آلدى. بو، استاد شهریارین «حیدر بابایا سلام» اثرى ایدى. حجمجه كیچیك، مضمونجا دولغون اولان بو اثرین نشرى ایچون او وقتكى تبریزین بوتون فرهنگى و پولیقرافیگ گوجوندن و امكانلاریندان استفاده اولونموشدى- خطینى میرزا طاهر خوشنویس یاز میشدى، شكللرین رسام مرتضى نخجوانى چكمیشدى، گراورلرینى میرزا عبدالوهاب شعارى حاضرلامیشدى، حسین آقا زفیرینین چاپخاناسیندا چاپ اولونموشدى، حسن تقویمى چاپین بوتون وسایلینى حاضرلامیشدى، مهدى روشن ضمیر، عبدالعلى كارنگ هربیرى آیریلیقدا مقدمه یازمیش، شهریارین ئوزوده خلاصه شكلده اثرین یارانماسى حقینده ایضاحات وئریب اونو آذربایجانلیلارا تقدیم ائتمیشدى.

شهریا بو گوزل منظومه‌نى یازماقدان هله چوخ- چوخ اول ئوزونون زنگین یارادیجیلیغى ایله ایراندا شهرت قازانمیش، حقلى اولاراق معاصر دورین حافظى لقبى كیمى عالى بیر مقام صاحبى اولموشدى. بوندان سونرا شاعر بیر سیرا عامللرین تأثیرى

آلتیندا و هامیدان اول آنا سنین آرزو وایستگى ایله «حیدر بابا سلام» منظومه سینى قلمه آلمیشدى.

«حیدر بابا سلام» شمس قیس رازى‌نین افاده‌سیله دئسه‌ك «خوش طالع ایله دوغولموشدى». اثرین نشرى ایله دیللر ازبرى اولماسى، عموم خلق محبتى قازانماسى، سر حد لرى آشیب تورك دیللى خلقلر آراسیندا یاییلماسى، یوزلرله نظیر لرله قارشیلانماسى، ماهینلار قوشولماسى، عاشیقلارین سازیندا، مغنى لرین آوازیندا اوخونماسى بیر اولدى. بو ادبى حادثه دن ایللر ئوتوب كچندن سونرا شهریار آنا دیلینده اونلارلاینى اثر یازدى، فقط باخیب گوردو كه، هیچ بیریسى «حیدر بابا سلام» بویونا گلیب چاتمادى. چوخ احتمال كه، شاعر آشاغیداكى مصر اعلارى یازماقلا بو حقیقتى اعتراف ائتمه‌لى اولدى :

باخ كه (حیدر بابا) افسانه تك الموش بیرقاف

من كیچیك بیر داغى سرمنزل عنقا ائله دیم.

کتاب «هنگام پوست کندن پیاز» زندگى گونتر گراس‏ را از سال 1939 تا سال 1959 به تصویر مى کشد. آغاز کتاب با شروع جنگ دوم جهانى قرین می‌گردد. گراس‏ در سال 1939 بیش‏ از 12 سال نداشته است. جنگ لهستان، در کتاب « طبل حلبى» به زیبائى به تصویر کشیده شده است، تا آنجا که بتوان در جنگ و کشتار از زیبائى ادبى سخن گفت. رمان طبل حلبى بزرگترین اثر گونتر گراس‏ محسوب می‌شود. جریانات کتاب هنگام پوست کندن پیاز درست هنگامى خاتمه مى یابد، که رمان طبل حلبى منتشر می‌شود، یعنى در سال 1959. این کتاب را باید در رده اتوبیوگرافى یا زندگینامه خودنوشته محسوب کرد. ضمناٌ این کتاب در همان هفته اول که وارد بازار شد، یکى از پرفروش‌ترین کتاب‌هاى آلمان گشت. هنگامى که کسى در سال‌هاى شاید آخر عمر )«گراس»، 78 سال دارد و برایش‏ آرزوى سلامتى و طول عمر مى کنم( مطلبى را مى نویسد که مربوط به 65 سال پیش‏ است، و مرتب می‌گوید: تا آنجائى که من به یاد دارم، تا آنجائى که به خاطر دارم…، و بیشتر از شاید استفاده می‌کند تا باید، دیگر شاید نتوان میان سندیت و سماجت ادبى حد و مرزى قائل شد. ولى این مسئله براى گراس‏ مانعى در خلق کردن یک اثر ادبى نیست و او خود به این مطلب به خوبى آگاهى دارد. عنوان کتاب، همان‌طور که چندین بار به آن اشاره شده است، «هنگام پوست کندن پیاز» نام دارد ولى حتى شخص‏ گونتر گراس‏ هم که یک آشپز خوب و با سلیقه و با تجربه است و براى دوستانش‏ مرتب آشپزى می‌کند، تا کنون چنین پیاز تند و تیزى را در دست نداشته است که اشکش‏ را سرازیر کند.

این کتاب شامل 9 فصل است که عناوین برخی از آنها عبارتند از:زبان و دوران پبش از تاریخ، آریایی ها در پهنه تاریخ نمایان می شوند، آریایی شدن کشورهای حوزه مدیترانه ، بازسازی فرهنگ آغازین آریایی ها به کمک دیرینه شناسی زبان ، در دفاع از گهواره آسیایی آریایی ها ، آیا آریایی ها از اروپای مرکزی برخاستند؟ ، نظریه گهواره اروپای شمالی آریایی ها، آریایی ها در روسیه جنوبی و نقش آریایی ها در تاریخ.

بازسازى روزگاران گذشته كارى بسیار سخت است و مورخ اگر مى‌توانست بى‌كم و كاست آن را بازسازى كند و یا خود در آن روزگار جاى بگیرد، تاریخنگارى چقدر دگرگون مى‌شد. در روزگارى نه چندان دور كه رفت‌وآمد میان روستاها، شهرها، و كشورها، با پاى پیاده و گاهى در روى آب‌ها با كشتى انجام مى‌گرفت، گروهى به نام راهزن همواره در كمین بودند تا مسافران را تاراج كنند و دار و ندار آن‌ها را بگیرند. مورخ امروزى دیگر چنین چیزى را به چشم نمى‌بیند و شاید هم نمى‌داند كه آن‌ها بهتر دیده‌اند، به جاى سرگردانى در كوه‌ها و بیابان‌ها و در پهنه آب‌ها و آزار دیدن از سرما و گرما، در خانه خود، در دفتر خود در شهرها بنشینند و به شیوه قانونى، داروندار دیگران را به یغما ببرند و از ارج و ارزش هم برخوردار باشند و اگر راهزن دیروزى گاهى به چنگ قانون مى‌افتاد و پاسخگوى كار ناپسند خود مى‌شد، راهزن امروزى با هزاران نیرنگ، جان بدر مى‌برد و گاهى «ادعاى شرف» هم مى‌كند! اگر روزگار گذشته را مورخ با روزگار كنونى بسنجد خواهد دید كه حتى «ضرب‌المثل‌ها» نیز در روزگار كنونى دگرگون شده‌اند. در گذشته مى‌گفتند، «نابُرده رنج گنج میسر نمى‌شود»، اما امروزه، گنج، بى‌رنج به دست مى‌آید؛ مى‌گفتند «مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد»، در روزگار كنونى كسى كه كار مى‌كند، مزد نمى‌گیرد بلكه همواره بدهكار و نیازمند است و مزد را آن كسى مى‌گیرد كه كار نمى‌كند. در روزگار گذشته مى‌گفتند

دانش طلب و بزرگى آموز         تا به نگرند روزت از روز

چاه به چاه،یکی از رمان های نه چندان معروف رضا براهنی است که پیش از این در سال 54 خورشیدی در مجلات فارسی زبان به چاپ رسیده بود.کتاب شرح روایت حمید،یکی از مسئولین سپاه دانش و زندانی کنونی سازمان امنیت از زبان خودش است.برای علاقه مندان به آثار براهنی،این کتاب حکم قطعه پازلی برای درک و ارتباط عمیق با دیگر آثار نویسنده دارد. با خواندن بخش هایی که در اتاق تمشیت و به شکنجه می گذشت،بی اختیار اشعار مجموعه ظل الله و اسماعیل و آنچه بر مرحوم اسماعیل شاهرودی در زندان های ساواک گذشته است پیش رویم تداعی شد

خفقان و شكنجه مربوط به خود آدم هاست ، ما قبول كرده ایم كه خفقان داشته باشیم ، قبول كرده ایم كه شكنجه مان بكنند  ، به همین دلیل خفقان و شكنجه داریم . این دیگران نیستند كه ما را شكنجه می كنند . همین كه پذیرفتیم كابل بزنند ، كابل را زده اند . ما خود شكنجه گران خود هستیم .

آنچه در دفتر سوم از مجموعه آثار احمد شاملو آمده،  عبارت است از قطعات پراکنده ایی که در طول سالیان دراز و در فرصت های مختلف ایشان به فارسی برگردانده شده است. داستان های کوتاه، قصه ها و…

از دیگر کارهای او در این زمینه می‌توان به ترجمه «درها و دیوار بزرگ چین»، رمان «پابرهنه‌ها» اثر زاخاریا استانکو، رمان «دن آرام» و شازده کوچولو اشاره کرد

خوابید آفتاب و جهان خوابید از برج فار، مرغک دریا، باز چون مادری به مرگ پسر، نالید. گرید به زیر چادر شب، خسته دریا به مرگ بخت من، آهسته.